Rot tot op het bot

Dr. Teun Voeten * is antropoloog en oorlogsfotograaf, gepromoveerd op het Mexicaanse drugsgeweld. Voor GeenStijl berichte hij eerder al uit Odessa en de VS. Nu keert hij terug voor een 4-delige reportage over de narco-staat der narco-staten (Mexico dus, niet Nederland). * Hier deel 1, deel 2 en  deel 4*. Dit is deel 3. *

De generaal is een optimist en doet zijn best, maar Michoacán opkuisen is een zware klus. De staat is in feite rot tot op het bod. De georganiseerde misdaad heeft zich niet alleen in de economie gevestigd, maar in alle bestuurslagen. Van gouverneurs tot burgemeesters tot gemeentepolitie. RioDoce, een van de belangrijkste periodieken van de onderzoeksjournalistiek (de vermoorde Javier Valdez was hoofdredacteur) onthulde gelekte documenten van het leger waaruit bleek dat 29 van de 93 burgemeesters in Michoacán banden hadden met de kartels, voornamelijk met het CJNG.  

Het geweld heeft endemische vormen aangenomen. Het afgelopen jaar was het gewelddadigste ooit van Michoacán, met 666 doden. Hieronder waren 83 ‘masacres’ met 349 slachtoffers. ‘Masacre' is een polyvalente term. Er kan een dubbele moord of een bloedbad mee worden bedoeld. Het kan ook een veldslag tussen kartels zijn of een meervoudige executie, waar de lijken van slachtoffers vaak worden verminkt. De oplaaiende oorlog is vooral te wijten aan de incursie van het CJNG. Obscene en extreme praktijken om vijanden te intimideren zijn het handelsmerk van het kartel. ‘Mexico’s Murderous Super-Cartel CJNG Is Winning the “Narco Game of Thrones,”’ schreef The Daily Beast in 2019. Het CJNG heeft zijn eigen uniformen, zelfgemaakte pantserwagens en ziet er net zoals ISIS uit als een paramilitaire groep terroristen, zoals het liet zien in een angstaanjagende video die viraal ging.

Alle lokale kartels, Los Viagras, restanten van la Familia, de Templarios, de groep Correa en nog veel meer, hebben tijdelijk de strijdbijl begraven en zich verenigd in Cárteles Unidos, de Verenigde Kartels, om het oprukkende CJNG het hoofd te bieden. Begin 2021 vond er in Tierra Caliente een veldslag plaats tussen deze groepen die resulteerde in 27 doden. Het CJNG onthoofdde zeven vijanden. Foto’s met hun lichamen uiteen gespreid als bloembladeren, in het midden een stapel met zeven hoofden, circuleerden op internet. Zorgvuldig geënsceneerde performances van wreedheid, net als bij ISIS, zijn een manier van communicatie geworden. Deze vorm van narcopropaganda wordt in de wetenschappelijke literatuur ‘body messaging’ genoemd

Dia de Muertos: Waar de dood wordt omarmd in een uitbarsting van creativiteit

Mexico is een land met wrede contrasten. Momenteel het bloedigste land van het Westelijk halfrond, geplaagd door drugsgeweld dat volledig uit de hand is gelopen. Al een decennium kost het gemiddeld 30.000 mensen per jaar het leven, de tienduizenden vermisten niet meegerekend. Waarvan de overgrote meerderheid van de moorden, zeg maar 98 procent, nooit wordt opgelost.

Aan de andere kant wordt de dood ook gevierd en omarmd, op de unieke Dia de Muertos die eind oktober begint, en vervolgens vier, vijf dagen aanhoudt. Het hoogtepunt is op 2 november, wanneer alle Mexicanen zich op de kerkhoven verschansen om daar de dag in het gezelschap van vrienden en familie aan het graf van de overledenen door te brengen.

En niks geen plechtstatige, ernstige toestand met sombere mensen in het zwart gekleed en droeve orgeltonen. De graven zijn de dagen ervoor al feestelijk versierd met Afrikaantjes, die hier geen Africanitos heten maar Flor de Cempasuchil en die het kerkhof hebben getransformeerd in een vrolijke oranje bloemenzee. Er wordt gedronken, gegeten en mariachi-bandjes spelen voor de doden. Een bijzondere traditie, waarmee de grens tussen leven en dood even heel dun wordt en de nabestaanden zich dicht bij hun geliefden voelen die in het dodenrijk vertoeven.

Na Safari Eurabia op Oorlogspad Oekraïne - sluitstuk van het drieluik over een reis naar het front

Conflictkenner en camerasoldaat Dr. Teun Voeten is voor een speciale operatie voor GeenStijl naar Oekraïne gereden, in één ruk in zijn ouwe Peugeot diesel, met wat voedselbonnen, een knapzak en een camera. Hij bezocht steden en stranden op het strijdtoneel en reisde door naar het front van de oorlog tegen de Russen. Daar deel één, hier deel twee en vandaag het slot van de verslaggeving. Alle foto's opklibaar voor groot. Daarbij geldt een kleine kijkerswaarschuwing: het is oorlog, en dat is soms goed te zien.

Na ontzettend veel WhatsApps van mij en van wel twee verschillende fixers mag ik eindelijk mee naar het front. Ik ben razend benieuwd, want tijdens mijn eerste reis heb ik in feite niks van militaire waarde kunnen fotograferen. Ik fotografeerde toen in Mykolaiv een barricade van autobanden met flesjes benzine die in het geval van een Russische inval in brand zouden worden gestoken om zware rookwolken te scheppen. Binnen tien seconden stopte toen een auto met piepende banden en twee militairen wilden de beelden zien. Met wat digitaal jongleren kon ik me uit de brand helpen en liet wat andere, onschuldige beelden zien, gelukkig voor mij omdat ik net een colonne zware houwitsers had gefotografeerd. 

De droom van elke oorlogsfotograaf is met de soldaten mee op pad en heftige platen schieten. In Vietnam was dat geen probleem en dat was in feite het hoogtepunt in de hedendaagse oorlogsfotografie; helaas voor mijn tijd. Maar ook in voormalig Joegoslavië was toegang geen probleem: je ging gewoon even je voorstellen aan de plaatselijke commandant en mocht dan gezellig naar de troepen toe waar je bleef eten, drinken en slapen. In Sierra Leone en Liberia waren reisjes naar het front en foto’s van rebellen of de soms nog gevaarlijker uitziende regeringssoldaten geen probleem. Tijdens de oorlog in Afghanistan (of moet ik ‘Speciale Tactische Interventie’ zeggen?) kon je je aanmelden bij het Amerikaanse leger. Na een korte screening kon je dan in een Black Hawk meeliften en werd je in the middle of nowhere gedumpt bij een peloton soldaten waar je tien dagen lang verbleef. 

Je at hetzelfde voedsel, je schijtte in dezelfde lege olievaten, je liep samen de patrouilles en liep in dezelfde hinderlagen van de Taliban. Na tien dagen werd je dan weer opgepikt. en niemand die je beelden vooraf moest zien. Dit in tegenstelling tot het transparante vrije Nederland, waar journalisten in Afghanistan op Kamp Holland moesten verblijven en alleen met geselecteerde, veilige patrouilles mee mochten. Na je verblijf werd je materiaal ook nog eens gescreend en werd besloten wat je wel en wat je niet naar buiten mocht brengen.

In Oekraïne is het ook vrijwel onmogelijk om onafhankelijk en vrij te werken.

Herhaalde waarschuwing: ongecensureerde oorlogsfoto's na de breek

Na Safari Eurabia op Oorlogspad Oekraïne - deel twee van een drieluik over een reis naar het front

Conflictkenner en camerasoldaat Dr. Teun Voeten is voor een speciale operatie voor GeenStijl naar Oekraïne gereden, in één ruk in zijn ouwe Peugeot diesel, met wat voedselbonnen, een knapzak en een camera. Hij bezocht steden en stranden op het strijdtoneel en reisde door naar het front van de oorlog tegen de Russen. Daar deel één, hieronder verder met de verslaggeving. Alle foto's opklibaar voor groot. Daarbij geldt een kijkerswaarschuwing: het is oorlog, en dat is soms goed te zien.

Honderdvijfendertig kilometer ten oosten van Odessa ligt het stadje Mykolaiv. Het is het laatste Oekraïense bastion, een buffer tegen de Russische bezette gebieden in het zuiden: vanaf het tien kilometer verderop gelegen Kherson tot aan de Krim. Mykolaiv is in feite frontlijn-gebied. Dat het raketten regent op Mykolaiv is overdreven, maar de stad wordt dagelijks beschoten. In maart bezocht ik met Robert Dulmers de dierentuin, de grootste van het land, waar ‘s anderendaags zes raketten waren geland, waarvan de restanten nu in het kleine natuurhistorisch museumpje van de Zoo liggen. Tijdens de bijna zes maanden durende oorlog zijn er in Mykolaiv bijna vierhonderd doden gevallen en ruim duizend gewonden.

Mykolaiv is een naargeestige stad. De centrale boulevard die Tsentralʹnyy Prospekt heet, is drie kilometer lang en volgebouwd met grijze, in Sovjet-depri-stijl opgetrokken flats. In maart was de stad doods: alle winkels en cafeetjes gesloten, maar nu probeert het bestuur van de oblast (het district) onder het leiderschap van de charismatische gouverneur Vitaliy Kim het leven weer te normaliseren. Kappers, cafés en garages functioneren, als ik deze augustusmaand met mijn fixer Alexander Milevich naar de stad rijd. Het was de bedoeling om in het weekend te gaan, maar de stad heeft toen van de gouverneur een uitgaansverbod gekregen van achtenveertig uur. Een noodzakelijke maatregel volgens de autoriteiten, om Russische collaborateurs op te speuren en aan te houden.

"Trek gerust voor de honderdvijfendertig kilometer een kleine drie uur uit", hoor ik en het klopt. Niet alleen zijn er grote gaten in het wegdek, vanwege granaatinslagen, maar het zijn vooral de checkpoints die tijd kosten. Bij sommige is het genoeg om mijn paspoort en Oekraïense legeraccreditatie te laten zien waarna ik vriendelijk word doorgezwaaid, bij andere checkpoints worden de papieren gefotografeerd en met WhatsApp doorgestuurd naar de autoriteiten waarna je dan een klein kwartier moet wachten om vervolgens alsnog doorgelaten te worden. Bij een ander checkpoint staat een file van kilometers die ik als geprivilegieerd lid van het internationale pers corps met alarmlichten voorbij rij, om me vooraan aan te sluiten.

Herhaalde waarschuwing: ongecensureerde oorlogsfoto's na de breek

Na Safari Eurabia op Oorlogspad Oekraïne - deel één van een drieluik over een reis naar het front

Conflictkenner en camerasoldaat Dr. Teun Voeten is voor een speciale operatie voor GeenStijl naar Oekraïne gereden, in één ruk in zijn ouwe Peugeot diesel, met wat voedselbonnen, een knapzak en een camera. Hij bezocht steden en stranden op het strijdtoneel en reisde door naar het front van de oorlog tegen de Russen. In een drieluik, waarvan dit de eerste episode is, deelt hij zijn ervaringen. @Teun, voor de lezers van Safari Eurabia bekend als reisgenoot van Arthur van Amerongen in onder meer de fatwa-zones van Scandinavië, Ter Apel, Brussel en Antwerpen*, maakte ook alle foto's - allen opklibaar voor groot - in deze nieuwe serie over Europese frontlinies. Daarbij geldt een kleine kijkerswaarschuwing: het is oorlog, en dat is soms goed te zien. *

"Oekraïne staat in brand. We moeten het vuur doven. Ons bluswater is zware wapens", zegt Stanislav Shyrokoradiuk, de katholieke bisschop van Odessa en de Krim. De bisschop is niet het type dat de andere wang toekeert als hij gemept wordt. Hij is strijdvaardig en drukt zich graag uit in klare taal. "Poetin is de nieuwe Hitler. Hij moet verdwijnen."

Monseigneur Stanislav heeft een opmerkelijke carrière. Hij diende in het Sovjetleger en werd paracommando. Later ging hij in de fabriek werken. Maar de roep van God bleek uiteindelijk onweerstaanbaar. Hij ging theologie studeren en sloot zich in het geniep aan bij de Franciscanen. Paus Johannes Paulus II wijdde hem in 1994 persoonlijk tot bisschop. 

Net als indertijd in Polen speelt de katholieke kerk in de bezette gebieden in Oekraïne een subversieve rol. De Russen hebben op de Krim dan ook in alle kerken cameras opgehangen om te volgen wat er gezegd wordt. "Mijn priesters op de Krim mogen niet voor vrede bidden. Want volgens de Russen is er helemaal geen oorlog. Alleen een special militaire operatie." Wanneer in Odessa het luchtalarm gaat, luidt de bisschop de kerkklokken. "Als we niet zo hard hadden teruggevochten, had de wereld gewoon de inval van Rusland geaccepteerd als een voldongen feit."