Geenstijl

Na Safari Eurabia op Oorlogspad Oekraïne - sluitstuk van het drieluik over een reis naar het front

Conflictkenner en camerasoldaat Dr. Teun Voeten is voor een speciale operatie voor GeenStijl naar Oekraïne gereden, in één ruk in zijn ouwe Peugeot diesel, met wat voedselbonnen, een knapzak en een camera. Hij bezocht steden en stranden op het strijdtoneel en reisde door naar het front van de oorlog tegen de Russen. Daar deel één, hier deel twee en vandaag het slot van de verslaggeving. Alle foto's opklibaar voor groot. Daarbij geldt een kleine kijkerswaarschuwing: het is oorlog, en dat is soms goed te zien.

Na ontzettend veel WhatsApps van mij en van wel twee verschillende fixers mag ik eindelijk mee naar het front. Ik ben razend benieuwd, want tijdens mijn eerste reis heb ik in feite niks van militaire waarde kunnen fotograferen. Ik fotografeerde toen in Mykolaiv een barricade van autobanden met flesjes benzine die in het geval van een Russische inval in brand zouden worden gestoken om zware rookwolken te scheppen. Binnen tien seconden stopte toen een auto met piepende banden en twee militairen wilden de beelden zien. Met wat digitaal jongleren kon ik me uit de brand helpen en liet wat andere, onschuldige beelden zien, gelukkig voor mij omdat ik net een colonne zware houwitsers had gefotografeerd. 

De droom van elke oorlogsfotograaf is met de soldaten mee op pad en heftige platen schieten. In Vietnam was dat geen probleem en dat was in feite het hoogtepunt in de hedendaagse oorlogsfotografie; helaas voor mijn tijd. Maar ook in voormalig Joegoslavië was toegang geen probleem: je ging gewoon even je voorstellen aan de plaatselijke commandant en mocht dan gezellig naar de troepen toe waar je bleef eten, drinken en slapen. In Sierra Leone en Liberia waren reisjes naar het front en foto’s van rebellen of de soms nog gevaarlijker uitziende regeringssoldaten geen probleem. Tijdens de oorlog in Afghanistan (of moet ik ‘Speciale Tactische Interventie’ zeggen?) kon je je aanmelden bij het Amerikaanse leger. Na een korte screening kon je dan in een Black Hawk meeliften en werd je in the middle of nowhere gedumpt bij een peloton soldaten waar je tien dagen lang verbleef. 

Je at hetzelfde voedsel, je schijtte in dezelfde lege olievaten, je liep samen de patrouilles en liep in dezelfde hinderlagen van de Taliban. Na tien dagen werd je dan weer opgepikt. en niemand die je beelden vooraf moest zien. Dit in tegenstelling tot het transparante vrije Nederland, waar journalisten in Afghanistan op Kamp Holland moesten verblijven en alleen met geselecteerde, veilige patrouilles mee mochten. Na je verblijf werd je materiaal ook nog eens gescreend en werd besloten wat je wel en wat je niet naar buiten mocht brengen.

In Oekraïne is het ook vrijwel onmogelijk om onafhankelijk en vrij te werken.

Herhaalde waarschuwing: ongecensureerde oorlogsfoto's na de breek

De bezoekende reporter moet een verklaring ondertekenen waarin onder ander de volgende restricties staan: “Publiceer nooit namen van militaire units, noch iets over welke wapens, hoeveel en in welke staat die zijn en waar ze zijn opgeslagen. Noem geen namen van eenheden, noch plaatsnamen, maak geen foto’s van locatie van militaire eenheden, noch van opslagplaatsen van wapens, noch van checkpoints. Publiceer niets over tactieken en actie, niets camouflagetechnieken. Publiceer binnen de twaalf uur geen foto’s of filmbeelden van inslagen van raketten. Na deze twaalf uur, vermeld niet waar ze exact terecht zijn gekomen. Maak geen foto’s van ziekenhuizen waarmee hun locatie te identificeren valt. Maak geen beelden van openbare infrastructuur en wegen en straten, maak geen foto’s van burgers zonder uitdrukkelijke toestemming, laat geen gezichten van soldaten zien. Zonder uitdrukkelijke toestemming van de militaire autoriteiten is het verboden reddingsacties visueel te registeren.”

Sommige restricties zijn niet overbodig. Toen, onlangs een Russische fotograaf embedded was geweest met huurlingen van de Wagnergroep, zette hij als bedankje een foto van het bataljon op sociale media. Een bordje met een straatnaam was duidelijk in beeld. Niet veel later werd de groep getroffen door een raket.

In feite mag je niks. Natuurlijk wordt de soep niet zo heet gegeten als hij wordt opgediend, maar collega Robert Dulmers kreeg de volle laag van de Oekraïense autoriteiten toen op 3 april vier raketten vielen op Odessa en hij filmbeelden deelde op Twitter. Hij werd opgepakt bij zijn appartement door drie agenten in burger die hem in een wurggreep pakten, hij kreeg een doorgeladen pistool op zijn hoofd en werd vervolgens als persona non grata het land uitgeflikkerd. Hij werd vals beschuldigd geprobeerd te hebben het land weer illegaal binnen te komen en kreeg een draconisch toegangsverbod van tien jaar. Op sociale media werd hij beschuldigd een Russische spion te zijn. Dat hij ooit een relatie zou hebben gehad met Thierry Baudet hielp zijn geval niet en honderden verwensingen en doodsbedreigingen, zowel uit Oekraïense als uit Nederlandse hoek vielen hem ten deel.

Een rammelende Peugeot en ouwe meuk van Marktplaats
Iets voor tien uur in de ochtend ben ik op de afgesproken plek in een dorpje dat ik niet bij naam mag noemen maar dat in het district Mykolaiv ligt. Ik maak een foto van een uitgebrand winkelcentrum en krijg gelijk een burger op mijn dak die me naar soldaten voert waar ik moet uitleggen wat ik aan het doen ben. Een telefoontje naar de legerwoordvoerder die elk moment kan opdagen, lost het probleem op. Oleg en Nikita zijn de woordvoerders. De ene dik en wat kalig, de ander ziet er uit als een hipster met baard, maar dan geen Amsterdam havermelktype maar een ruige met een groot machinegeweer. Even later duikt een vierkoppig team van de Washington Post ook op. Ja we kunnen naar het front, naar de eerste linies nog wel! 

Ik krijg weer dat vreemde maar bekende gevoel in mijn maag, een mengeling van opwinding en angst. Oleg en Nikita nemen de route met ons door: het is dertig kilometer verderop en we zullen hooguit een paar kilometer van de Russen zijn. Oleg rijdt mee in mijn Peugeot diesel die voor de tweede keer in Oekraïne is en me nog niet in de steek heeft gelaten, op wat gekke lampjes na die af en toe branden maar gelukkig altijd weer uitgaan, en verontrustende rammelende geluiden bij de vooras die je echter niet hoort als je de radio maar hard genoeg aanzet. Halverwege stoppen we en trekken we onze helmen en kogelvrije vesten aan. Verschil moet er zijn: de WaPo’s hebben kekke donkerblauwe vestjes met stalen platen die wel duizend euro moeten hebben gekost. Ook hebben ze mooie nieuwe helmen met PRESS insignes; ik heb oude meuk die ik op Marktplaats voor onder de honderd euro heb gekocht. We rijden een halfuur over een grindweg met diepe kuilen veroorzaakt door zwaar verkeer en granaatinslagen.

Een onvergetelijke maar waardeloze ervaring
"Verderop zitten de Russen", zegt Oleg onheilspellend. Ik zie rookpluimpjes aan de horizon. Ontploffende granaten. Uiteindelijk komen we bij een bosje aan waar we de auto’s parkeren, met de neus richting de terugweg, zodat we in geval van nood snel weg kunnen rijden. Ons bezoekje aan het front is lichtelijk gesteld een tegenvaller. We spreken wat soldaten die heel weinig mogen zeggen. Ze hebben zich verschanst in kronkelige loopgraven. Bewapend met Kalasjnikovs, Ergens ligt een antieke mitrailleur, met een rond magazijn. Nog afkomstig uit het interbellum. Of het Degtyaryov machinegeweer daar als rekwisiet voor de pers ligt of dat het ook echt gebruikt wordt, kom ik niet te weten. 

Er zijn ook wat heel moderne wapens die handig zijn om vijandelijke tanks uit te schakelen, maar de militaire censuur gebiedt me de aard ervan niet te onthullen. We worden verteld dat de Russen soms jonge kids het veld insturen. Die worden in feite opgeofferd om vuur te trekken zodat de Russen weten waar de Oekraïense posities zij. Een verschrikkelijk verhaal dat ook werd verteld over de Iran/Irak-oorlog, waar tieners voor de infanterie vooruit werden gestuurd met een one way ticket to heaven in het vooruitzicht als ze op een landmijn stapten. Ik weet niet of het waar is, of propaganda. Der Nebel von Krieg, the Fog of War, hangt ook zwaar boven dít conflict. Na twintig minuten het frontliniegevoel beleefd te hebben, vertrekken we weer. Een onvergetelijke maar waardeloze ervaring.

**Zes maanden langer dan drie dagen
**Ondertussen zit de zaak muurvast. Terreinwinst wordt er aan beide zijden nauwelijks meer geboekt. Oekraïne heeft, doordat ze de Russische invasie krachtig hebben weerstaan en door het behouden van Kyyiv, een hernieuwd zelfvertrouwen. De leveranties van zware wapens, met name het HIMARS langeafstand artillerie systeem, heeft dit zelfvertrouwen ook een militaire basis gegeven. In Rusland komt er steeds meer oppositie door de rampzalig verlopende Speciale Militaire Operatie die al bijna zes maanden langer duurt dan de beloofde drie dagen. Daar is de moraal onder het nulpunt gedaald. In Oekraïne is het patriottische gevoel zelden zo hoog opgelaaid. "Voor het eerst voel ik me een Oekraïner", zei mijn fixer Alexander. "En dat geldt voor al mijn leeftijdsgenoten."

De doelpalen zijn verlegd. Was in het begin sprake van een eventueel opgeven van de Donbas en de Krim, was men in maart nog terughoudend tot aansluiting bij de NAVO; nu ambieert Oekraïne voluit het NAVO-lidmaatschap. En het overheersende sentiment is dat elke millimeter verloren terrein moet worden teruggewonnen. Met geweld. En dat zal gepaard gaan met een enorme vernietiging en tienduizenden mensenlevens, bovenop de tienduizenden aan beide kanten die al gevallen zijn. Of zoals Monseigneur Stanislav, de katholieke bisschop uit het eerste deel, het verwoordde: "Poetin is de Duivel. Daar ga je niet mee onderhandelen. Die moet je verslaan."

Dit soort reportages kosten veel tijd, voorbereiding en geld en niet alleen omdat de diesel zo duur is. Dank voor uw monetaire voedselbonnen die van deze driedaagse veldtocht een goed gevoede sponsorloop maakten, door hier een erekruis te halen in de vorm van een roze kroontje, daar de oorlogskas spekken of gewoon hieronder het algehele mobilisatieformulier in te vullen: