Geenstijl

Wisselen we vanwege Oekraïne van wereldreservemunt? Dat weten we pas over tien tot twintig jaar

De positie van de dollar is al vaker aan bod gekomen op dit blog. Vaak naar aanleiding van de schrijfsels van Ray Dalio. Nu het conflict in de Oekraïne op monetair vlak het één en ander in beweging heeft gezet, wordt er steeds meer getwijfeld (zelfs door ex-Fed Zoltan Pozsar!) of de dollar haar status als wereldreservemunt kan behouden. 

Wat houdt deze status nu in en hoe kwam deze tot stand? In het geval van de dollar is dat 1944: Bretton Woods. Toen werd door 44 landen een nieuw monetair systeem uit de grond gestampt. Waar voor de oorlog veel munten een gouddekking hadden, werd dat nu in wezen afgeschaft. Voorstaan zou er een vaste wisselkoers zijn vis-à-vis de dollar en alleen de dollar kon worden ingewisseld voor (een vaste hoeveelheid) goud. Praktisch kwam het erop neer dat de wereldhandel vooral in dollars werd afgerekend. Wil een land importeren en exporteren, dan kan het in wezen niet om de dollar heen (het kan, maar erg onhandig en limiterend). De financieringsstromen die hiermee samenhangen zijn dan ook in dollars.

Het land dat de wereldreservemunt uitgeeft, heeft dus een enorm voordeel: het kan zowat ongestraft geld printen om de import te betalen. Gezien iedereen dollars nodig heeft om transacties uit te voeren, zal bij een groeiende wereldhandel er dus meer vraag zijn naar dollars, waardoor het printen van dollars niet echt bestraft wordt. Bij andere munten, vooral die niet internationaal geaccepteerd worden, leidt printen tot geldontwaarding door inflatie en zal de wisselkoers vis-à-vis andere munten verzwakken (ceteris paribus), en een vicieuze cirkel veroorzaken. Niet voor de dollar dus (althans, niet in dezelfde mate).

Tevens heeft de hoge vraag naar dollars en de daarmee samenhangende dollarreserves van centrale banken wereldwijd een drukkend effect op de rente op Amerikaanse staatsschulden. Waarom? Nou, die voornoemde centrale banken houden de dollars reserves vaak niet cash aan, want dat levert geen pepernoot op, dus investeren ze het in Amerikaanse staatsobligaties (staatsschulden). De VS heeft door de wereldreservemunt status van de dollar zowat gegarandeerde kopers voor haar staatsschulden gecreëerd. En gezien de meeste Amerikaanse bedrijfsschulden geprijsd worden relatief ten opzichte van de rentes die de Amerikaanse overheid betaalt, heeft het Amerikaanse bedrijfsleven (en dus de gehele Amerikaanse bevolking) een financieringsvoordeel (lagere rentes). Overigens is het niet alleen maar goed nieuws, want die te lage rente zorgt ook weer voor bubbels op financiële markten, maar dat is een onderwerp voor een andere keer. 

Om deze redenen zijn veel landen wat jaloers dat zij deze positie niet (meer) hebben. Zo was de gulden ooit een wereldreservemunt bijvoorbeeld. Veel landen proberen dan ook een alternatief op te zetten, waaronder de euro. Echter, de euro, yuan, yen en het pond zijn klein bier vergeleken met de positie van de dollar in internationale transacties en in percentage van totale centrale bank reserves. Maar er wordt dus wel al geknabbeld aan de positie van de dollar. 

Nu speelt de Russische invasie van Oekraïne een speciale rol want het heeft de VS ertoe bewogen om Rusland sancties op te leggen. Niks nieuws, maar de sancties die het nu heeft opgelegd zijn niet mals: dollar transacties met Rusland zijn in wezen verboden en de reserves die de Russische centrale bank in het buitenland had, zijn in beslag genomen. Hiermee laat de VS zien dat het bereid is de wereldreservemunt status van de dollar in te zetten in conflicten: weaponization van de dollar. 

De bereidheid om de dollar als wapen in te zetten was met name onder Trump erg hoog; iets wat je deze president mag aanrekenen, maar zowat geen enkele “expert” of commentator heeft gedaan omdat zij teveel bezig waren met onzinnigheden en/of complete gefabriceerde leugens (Russia gate) over Trump.

Trump is nu weg, maar Biden heeft dus laten zien dat hij nog een paar stappen verder gaat dan Trump in de bereidheid om  de dollar als wapen in te zetten. Dit is niet in de koude kleren gaan zitten van andere landen; zij zien immers hoe potent dit wapen is en hoe makkelijk de VS deze heeft ingezet. De motivatie om een alternatieve wereldreservemunt op te zetten om de dollar te vervangen is nog nooit zo hoog geweest. 

Maar zoiets is complexer dan je zou denken. Betalingssystemen, bestaande contracten, lopende projecten bemoeilijken een overstap. Verder is het voor veel landen een dubbelzijdig zwaard, want zij bezitten bergen Amerikaanse staatsschulden die flink in waarde zullen afnemen als de dollar haar reservestatus kwijtraakt. Wellicht daarom is er meer en meer support voor een mandje van valuta die als wereldreservemunt kan dienen. Dit mandje bestaat al, SDR (special drawing rights) van het IMF. Hiermee zou de dollar langzaam aan belangrijkheid kunnen inboeten zodat de dollarreserves die andere landen aanhouden niet teveel schade zullen ondervinden. Ook zou het voordeel van de wereldreservemunt status bij meerdere landen vallen en kan geen enkel land nu misbruik maken van de situatie. Althans, op papier...

De VS zien dit niet zitten want het zou gewoon het begin van het einde zijn van haar positie als wereldmacht. Dit is ook een reden voor de VS om haar relatieve militaire dominantie in stand te houden. Vandaar zij de NAVO naar voren schuift terwijl de EU juist haar eigen leger wil om zelf dominanter te kunnen worden en zo de euro een steun in de rug kan geven. Het Oekraïne conflict moet ook in dit licht worden bezien, maar dat is ook een onderwerp voor een andere keer.

Dat de dollar haar positie zal kwijtraken staat vast; iedere wereldreservemunt raakt uiteindelijk haar positie kwijt. De vraag is wanneer. Volgens het onderzoekswerk van Ray Dalio duren deze transities 10 tot 20 jaar, dus we zitten er midden in, zou je denken. Echter, toen Roosevelt begin dertiger jaren het houden van goud verbood, of toen Nixon begin zeventiger jaren de mogelijkheid om de dollar te ruilen tegen goud afschafte, zou men in die situaties de stopwatch hebben aangezet. Zo bekeken zijn die 10 tot 20 jaar allang verstreken, zonder dat de dollar haar status is kwijtgeraakt.

Vraag is dus of de huidige omstandigheden wel zwaar genoeg zijn om Bretton Woods tot zinken te brengen (met andere woorden: om de timer te starten). Is er een alternatief voor de dollar? Is er een shirt dat minder vuil is? Het blijft immers een relatief verhaal. En het oplopende conflict tussen het Westen en China zou wel eens tot het tegenovergestelde kunnen leiden: de wereldreservemunt status van de dollar zal juist worden verstevigd. Het moment dat die 10 tot 20 jaar in zijn gegaan, kunnen we waarschijnlijk pas 10 tot 20 jaar later vaststellen. Lekker bruikbaar...