Maar: is dat hoog genoeg?

'Hoogste rente in 23 jaar'. Zo was de titel van enkele bijdragen in de pers en op LinkedIn. Klinkt heftig, zeker als men kijkt vanaf welk niveau de rentes zijn gestegen. Dit betekent immers dat de rentelasten op nieuwe schulden en schulden met variabele rente van overheden, bedrijven en burgers meer dan verdubbeld kunnen zijn. Men zou kunnen denken, zoals de titel lijkt te suggereren, dat de rente nu veel te hoog staat, maar dat zou wel eens onjuist kunnen zijn.

De persoon die het bovenstaande op zijn LinkedIn plaatste (naam is weggelaten) heeft gelijk dat de rente de hoogste is in 23 jaar. Impliciet wil hij daarmee zeggen dat de ECB ver genoeg is gegaan met het verhogen van de rente, die nu op 3,75% staat. Immers, als bedrijven en particulieren zich hebben gefinancierd tegen 2% of lager, dan ligt de rente nu dus boven de 4%. Mochten deze partijen variabele schulden hebben of moeten herfinancieren, dan verdubbelt de rentelast dus en zal dit bij veel particulieren en bedrijven flink inhakken op de toekomstige consumptie en investeringen.

En dit is precies wat de ECB wil (althans, moet doen). Door de economie een knauw te geven, zal de vraag verminderen, wat bij een gelijkblijvend aanbod, tot lagere prijzen of op zijn minst niet verder stijgende prijzen zou moeten leiden. Zodoende wil de ECB dus de inflatie beteugelen.

We helpen de grootste vijand van het Westen, China, aan relatief goedkope olie en gas, terwijl India dadelijk Russische olie raffineert en het zo weer aan het Westen verkoopt tegen een mooie premie

De EU en vele landen met haar lijken erg bedreven te zijn in het bedenken van nieuwe sancties die aan Rusland kunnen worden opgelegd. Van het eerste moment dat sancties werden overwogen, was er een groep experts die waarschuwden over de effectiviteit van dit soort maatregelen. Ook nu er bewijs is van het falen van de sancties, blijft het Westen steeds meer sancties opleggen. Dat zou de lezer te denken moeten geven.

Hoe is de situatie nu in Rusland? Veel is beschikbaar, behalve McD, Starbucks, iets waar een Rus wel mee kan leven, voor zo ver dat überhaupt relevant is, want Putin en zijn kliek moeten geraakt worden en niet zo zeer zijn bevolking. En ja, ondergetekende kent de opgegeven reden: de bevolking hard raken met sancties heeft als doel de bevolking tot een opstand tegen Putin te verleiden. Dat klinkt leuk, maar historisch werken dit soort plannen averechts: de bevolking ziet het buitenland steeds meer als de vijand en verenigt zicht achter haar leider. Strategische adviseurs van het Westen weten dit dondersgoed, dus waarom doorgaan met sancties?

Een andere reden voor de sancties is om te voorkomen dat Putin geld verdient zodat hij daarmee de oorlog in Oekraïne kan financieren. Nou dat plan heeft spectaculair gefaald. Zo zijn de olie- en gasprijzen door de sancties nog verder gestegen, iets wat er voor zorgt dat Putin nog meer kan vangen voor Russisch gas en olie (zelfs inclusief de korting die Rusland moet geven bij verkoop). Waarom? Omdat niet iedereen Rusland boycot. Zo kopen China en India zich nu helemaal suf aan Russische olie dan wel gas (mindere mate). Dus we helpen de grootste vijand van het Westen, China, aan relatief goedkope olie en gas, terwijl India dadelijk Russische olie raffineert en het zo weer aan het Westen verkoopt tegen een mooie premie. Een beetje econoom  wist dit ook vooraf al en als politici ergens geen gebrek aan hebben is het wel economenadvies. Dus waarom toch doorgaan met sancties?  

Sancties hebben verder ook tegenmaatregelen veroorzaakt waardoor nu onder andere de voedselvoorziening van veel arme landen in gevaar is. Weliswaar komt dit grotendeels door de blokkade bij de Oekraïense havens en door de oorlog zelf (voorraden verpieteren en zaaien en oogsten is in veel delen van het land niet mogelijk), maar zeker ook door de reactie van andere landen op de oorlog en de sancties. Zo hebben onder andere India, Rusland, Belarus, Indonesië, Kazakstan, limieten ingesteld op de export van agrarische producten. Veel landen komen daardoor bijna linea recta in een hongersnood-situatie. Experts waarschuwen hiervoor, maar desondanks komen er meer sancties, niet minder. Dus waarom toch doorgaan met sancties?

De economische crisis gaat er komen. Vraag is hoe zwaar deze zal zijn. In plaats daarvan lijken economen zich vooral bezig te houden met de vraag OF er een recessie komt en zo ja wanneer: 1e kwartaal 2023, of 2e kwartaal, dat soort geneuzel.

Economen zijn soms best een grappig volk. Zo verwachtte bijna geen enkele mainstreameconoom dat ruim monetair beleid (zeg maar lage rentes en Quantitative Easing) tot inflatie zou leiden. Dat sindsdien de prijzen van aandelen, obligaties, vastgoed, kunst, collectables, grondstoffen, edelmetalen en crypto bijna allemaal flink stegen, deed niks af aan hun dogmatische benadering van inflatie. Immers, inflatie wordt berekend op een “mandje” met goederen en diensten en voornoemd lijstje aan activa komt nauwelijks voor in dat mandje. Zo konden de mainstream-economen volhouden dat het monetaire beleid geen inflatie veroorzaakt.

Toen kwam corona kwamen de lockdowns die de vraagzijde flink raakten; in den beginne, althans. Al snel kwamen overheden met allerlei steunpakketten om alles en iedereen overeind te houden. Hoewel dit nodig was om een totale ineenstorting (systeemcrisis) te voorkomen, gingen veel overheden te lang door met dit beleid, omdat ze maar bleven vast houden aan de ineffectieve lockdownstrategie. Overigens draaiden sommige mainstream-economen toen, zoals Lawrence Summers:

Het gevolg was dat consumenten en veel bedrijven hierdoor gewend raakten aan de steunpakketten. Bedrijven ontsloegen geen mensen en de mensen gingen door met consumeren alsof er niets aan de hand was. Deze consumptie werd wel anders, want deze werd door de lockdowns verlegd van diensten naar goederen. De goederensector kreeg hierdoor te maken met een plotse en flinke toename in de vraag. Dit terwijl de aanvoerlijnen faalden door de lockdowns. Links en rechts proberen deze bedrijven hun goederen te fabriceren en te leveren, waardoor er een grote vraag naar personeel ontstond (en een tekort aan materialen).

Normaal geen probleem, maar weinig mensen kwamen in beweging omdat ze toch wel steungeld kregen. De arbeidsmarkt verkrapte daardoor, wat opwaartse druk op de lonen veroorzaakte. Gelukkig voor deze bedrijven had de horeca het wel zwaar en besloot een gedeelte van het personeel over te lopen. Nu de horeca weer open is, blijkt veel personeel niet meer terug te willen komen, ondanks startersbonus en een hoger loon. Als het nieuwe consumptiepatroon niet verandert naar normaal (pre-lockdown), dan zal dit een blijvende opwaartse druk op salarissen veroorzaken. Temeer omdat de maakindustrie vaak een bepaalde skill set en opleidingsgraad nodig heeft, die schaars is. 

Maar hoe erg deze set-up ook is, het kan altijd erger: enter Poetin. Nog meer aanvoerproblemen, met name in energie en voedsel. En gezien dit een gevecht is tussen het Westen en China (met onder andere vazal Rusland), lijken deze problemen permanent te gaan worden. Gooi daarbij de (versnelde?) transitie naar Groen erbij en het inflatoire beeld is compleet.

Het negatieve nieuws lijkt maar niet op te houden

Nu waren de wereldwijde schulden al langer een punt van zorg bij het IMF, maar het tempo van de toename in inflatie en publieke en private schulden, noopte het IMF om de noodklok te luiden. De schuldenberg heeft al een enorme stijging laten zien na de kredietcrisis, want zoals de lezer weet los je een schuldencrisis op met meer schulden. Ondanks dat het enkele jaren later wat beter ging, hebben centrale banken nauwelijks gas terug genomen. De VS heeft wat gedaan (taper tantrum), en de ECB heeft er aan gedacht, maar vlak voor COVID besloot de ECB weer te gaan stimuleren. Uiteindelijk was COVID daar en om een systeemcrisis te voorkomen, hebben centrale banken en overheden flink uitgepakt (nog flinker in het geval van de ECB). Het resultaat is dat de schulden met 50% zijn gestegen ten opzichte van 2015.

Dit heeft nog niet echt tot problemen geleid, want de centrale banken drukten de rentes over de gehele rentecurve, waardoor deze nieuwe schulden tegen (belachelijk) lage rentes zijn weggezet. Ofwel, de rentelasten zijn zodanig laag, dat ze de overheidsuitgaven niet overheersen, waardoor het dus allemaal draagbaar is.

Probleem is echter dat de schulden wel afgelost moeten worden. Aflossen is een dingetje wanneer de meeste overheden een begrotingstekort hebben, wat er op neerkomt dat zij geld moeten lenen om af te kunnen lossen (doorrollen van schulden). Maar dan komt er een eventueel ander probleem: de rente.

Wisselen we vanwege Oekraïne van wereldreservemunt? Dat weten we pas over tien tot twintig jaar

De positie van de dollar is al vaker aan bod gekomen op dit blog. Vaak naar aanleiding van de schrijfsels van Ray Dalio. Nu het conflict in de Oekraïne op monetair vlak het één en ander in beweging heeft gezet, wordt er steeds meer getwijfeld (zelfs door ex-Fed Zoltan Pozsar!) of de dollar haar status als wereldreservemunt kan behouden. 

Wat houdt deze status nu in en hoe kwam deze tot stand? In het geval van de dollar is dat 1944: Bretton Woods. Toen werd door 44 landen een nieuw monetair systeem uit de grond gestampt. Waar voor de oorlog veel munten een gouddekking hadden, werd dat nu in wezen afgeschaft. Voorstaan zou er een vaste wisselkoers zijn vis-à-vis de dollar en alleen de dollar kon worden ingewisseld voor (een vaste hoeveelheid) goud. Praktisch kwam het erop neer dat de wereldhandel vooral in dollars werd afgerekend. Wil een land importeren en exporteren, dan kan het in wezen niet om de dollar heen (het kan, maar erg onhandig en limiterend). De financieringsstromen die hiermee samenhangen zijn dan ook in dollars.

Het land dat de wereldreservemunt uitgeeft, heeft dus een enorm voordeel: het kan zowat ongestraft geld printen om de import te betalen. Gezien iedereen dollars nodig heeft om transacties uit te voeren, zal bij een groeiende wereldhandel er dus meer vraag zijn naar dollars, waardoor het printen van dollars niet echt bestraft wordt. Bij andere munten, vooral die niet internationaal geaccepteerd worden, leidt printen tot geldontwaarding door inflatie en zal de wisselkoers vis-à-vis andere munten verzwakken (ceteris paribus), en een vicieuze cirkel veroorzaken. Niet voor de dollar dus (althans, niet in dezelfde mate).