Geenstijl

Maar Sywert is verre van de enige die scheef door deze casus schaatst

Hier volgt een tijdlijn en als blijkt dat we er helemaal naast zitten, mag je ons daar keihard over geselen. Daar trekken we ons dan lekker niks van aan maar dan kun je tenminste eindelijk een keer zeggen dat GeenStijl er naast zat. Dit groteske verhaal heeft sowieso meerdere waarheden tegelijkertijd.

Al drie weken lang wordt Sywert bekogeld met rotte tomaten op het digitale dorpsplein van de publieke opinie. Van de mondkapjesdeal tot zijn Moria-standpunten is alles in een blender gegooid om de jonge dominee-die-koopman-blijkt mee te mangelen en de gretigheid daarvan verraadt een diepe, ongezonde frustratie bij velen als ook een kort en gebrekkig geheugen. Is Sywert daarom foutloos of onschuldig? Neen, zeker niet. Maar, en we horen die volgevreten NPO-vetklep Ebbinge of de boosblanke Van Roosmalen al schamperen: we missen wel wat NUANCE en EVENREDIGHEID in deze droevige toestand. Daarom, voor iedereen die iets durft uit te zoomen tot je zeg maar op sleepvliegtuighoogte het Nederveld kunt overzien: *PLATENKRAS, TERUGSPOEL*, een tijdlijn.

Corona drong begin 2020 de huiskamers van een zorgeloos hautain landje binnen en sloeg daar in als een bom. Van nul naar hysterische totaalpaniek in enkele dagen, vooral toen bleek hoe kats onvoorbereid Dit Land was. Want in Nederland is altijd alles goed geregeld, totdat er iets fout gaat: dan breekt de pleuris uit. Nadat we ons eerst volop lieten overdonderen door een virus en in allerijl de samenleving sloten, werd eind maart 2020 door het Ministerie van VWS het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH) opgestart. De missie bevatte Mark Ruttes favoriete woordje: "Dit consortium heeft als doel om verschillende medische hulpmiddelen waaraan een tekort dreigt, gezamenlijk in te kopen, zonder winstoogmerk, in het landsbelang."

Sywert van Lienden, toen nog gemeenteambtenaar te Amsterdam, kickstartte in dezelfde maand zijn Stichting Hulptroepen, om eveneens "zonder winstoogmerk" te zorgen dat er hulp- en beschermingsmiddelen bij de zorg kwamen. Hij bediende dankzij een samenwerking met KLM, Flexport, Randstad en Coolblue met die stichting duizenden zorginstellingen rechtstreeks van (onder andere) FFP2-maskers. Daarnaast - en dit is waar het fout gaat - richtte hij in stilte de commerciële BV Relief Goods Alliance (RGA) op. Die entiteit verkocht voor 100 miljoen euro hulpmiddelen aan de overheid, via het LHC. Sywert gebruikte zijn (publieke) bereik en (politieke) netwerk om zijn hulp aan VWS aan te bieden. Dat is logisch. Hij wist daarbij via Pieter Omtzigt een brief bij Mark Rutte te krijgen om de premier van zijn belangrijke werk op de hoogte te stellen en hem te overreden de Hulptroepen in te schakelen voor de zorg. In het landsbelang, zeg maar.

Sywert zegde op 5 mei 2020 zijn gemeentefunctie op om zich vol op zijn mondkapjesmissie te richten. Op 19 juni 2020 zat hij in de laatste aflevering van wat bij ons toen het Coronacafé heette. Daarin herhaalt hij zijn "om niet", met de belangrijke naunce "voor de zorginstellingen". Daar zit 'm volgens ons de nuance-kneep tussen filantroop en coronacasher. Hier het Bewust Fragment:

Ja, we hadden met de kennis van nu toen beter door moeten vragen: waar ligt die scheiding precies? Wat is er exact "om niet" gedaan en waar begint het eigen ondernemerschap met winstoogmerk? Wie zijn daarvan de klanten en aan wie (of aan welke landen) worden hulpmiddelen vervolgens geleverd? Hoe zit dat verdienmodel in elkaar? Maar ook voor ons gold toen: Sywert had net een staaltje "Kan niet bestaat niet" getoond door te doen wat VWS niet voor elkaar kreeg, namelijk hulpmiddelen regelen voor duizenden frontstrijders in de zorg. Daar past zijn trots wat ons betreft nog steeds bij.

Arrogantie als achilleshiel
Waar Sywert echter voorzichter mee had moeten zijn, is zijn eigen achilleshiel: de betweterige arrogantie die nu in duizendvoud terug in zijn gezicht geslagen wordt. Met iets te veel gretigheid viert hij zichzelf en dat kwam ook vaak naar buiten in zijn timeline of aan talkshowtafels, waar hij heel goed wist hoe het níet moest en daarbij steevast naar anderen wees. Niet per definitie onterecht, overigens, maar het bouwde wel een puist weerstand op die nu is opengebarsten. Ook zijn vele veroordelingen van andermans verdienmodellen (aan PCR-testen bijvoorbeeld) zijn met de kennis van nu minimaal cocky te noemen, maar ook gewoon ronduit stupide. Met iedere hoofdschuddende tweet groef hij zijn eigen kuil een laagje dieper, terwijl andere ondernemers in stilte voor 5 miljard zonder bonnetjes aan het handelen waren met Hugo en Zijn Mensen van het LCH.

Dat neemt niet weg dat Sywert nu een dankbaar offerschaap is in de publieke opinie, een bloedbad dat anderen (onzichtbare ambtenaren én andere ondernemers) in de luwte kunnen aanschouwen. In de eerste Volkskrantverhalen waarin Sywerts zaken werden beschreven, stond het niet, maar vvd-staatssecretaris Tamara van Ark (Medische Zorg) bekende afgelopen week dat zowel zij als PvdA-interimmer Martin van Rijn persoonlijk betrokken waren bij de behandeling van het voorstel van Sywert. Ze hebben tot op heden echter geen antwoord gegeven op de vraag waarom VWS méér betaalde dan de kostprijs die Sywert aanvankelijk vroeg, waarom er eerst 'nee' gezegd werd enkele dagen later toch 'ja', noch waarom er met een commercieel bedrijf is gehandeld waar Sywert eerst onder het vaandel van de Stichting Hulptroepen aanklopte. Onze geschoolde gok: VWS kan, wil of mag om hen moverende redenen niet tegen kostprijs inkopen en "moest" dus wel commercieel handelen, waardoor er een winstopslag op de order kwam te liggen waar Sywert en twee anderen multimiljoenen aan verdienden. Maar dat is dus nog een open vraag.

In het meest recente Volkskrantstuk wordt Van Ark geciteerd, die donderdag in het debat zei dat de overheid zélf de voorfinanciering garandeerde en daar valt iedereen logischerwijs over, omdat Sywert dat risico naar eigen zeggen in het contract met LCH had afgekocht. Verderop in het stuk staat echter ook te lezen dat het ministerie wist van de overlap tussen "om niet" en "ondernemer", maar de deal zélf door drukte, ondanks bepaalde vraagtekens bij de kwaliteit van het aangeboden materiaal en de noodzaak om nog meer hulpmiddelen in te kopen.

Bliksemafleider met een sausje van zoete wraak
Maar dat pleit Sywert niet vrij: niet alleen was hij zelf zo stom om zijn zakelijke belangen niet beter te scheiden van zijn "om niet"-retoriek, hij verzuimde ook naar de buitenwereld duidelijkheid te scheppen daarover. Onderwijl hield hij ook zijn kritiek op VWS en Hugo de Jonge niet voor zichzelf: op zijn Twitterkanaal regent het een jaar lang schampere (met terugwerkende kracht: arrogante) tweets over Hugo's gestuntel en geblunder.

Bij VWS zijn ze dan misschien niet heel commercieel ingesteld, ze zijn politiek wel slimmer dan Sywert. Via het LCH (en Mediq) heeft het ministerie de corona-inkopen 'op afstand' gezet, terwijl Sywert zijn eigen financiële gewin en zijn filantropie mistig door elkaar heeft laten lopen. Vlak voordat de Rekenkamer met het vernietigende rapport kwam over het financiële wanbeheer bij VWS, waardoor er voor 5,1 miljard aan bonnetjes kwijtgeraakt is, bleek de Casus Van Lienden een perfecte bliksemafleider, met een sausje van zoete wraak, voor de ambtenaren van VWS. Want de bonnetjes van Sywerts 100 miljoen, die bestaan wel, maar een groot deel van zijn hulpmiddelen ligt te bederven in een magazijn. Dat laatste is niet zijn schuld (of verwijt hier iemand het zijn supermarkt als je zelf na je verse aankoop de melk alsnog hebt laten bederven?), maar het werkt wel al drie weken als een lynchverdubbelaar.

De vraag blijft wie de deal aan De Volkskrant gelekt heeft: was het De Jonge (CDA) of was het via de vvd van Van Ark, eventueel namens Mark Rutte? Die laatste stond donderdag in het debat - toen hij fel bevraagd werd door Ploumen en Kuzu over de 5 miljard euro aan kwijtgeraakte bonnetjes - losjes te verkondigen dat er ongetwijfeld nog veel meer opduikt over wat er mis ging. Want: het was crisis. Financiën, van Wopke, weet er van. Dankzij de Situatie-Sywert is het hoogverwoordde moralisme van de Kamer al voldoende uitgesmeerd om het Mark moeilijk te maken. Zie de clip hieronder, waarin overigens minimaal 1 onwaarheid van Rutte zit:

Daarnaast heeft de Tweede Kamer zelf ook boter op het hoofd, want een jaar geleden werden in maart en april half-hysterische moties over het zo snel mogelijk inslaan van hulpmiddelen met brede meerderheden ondertekend en aangenomen en deze week staan Kamerleden van dezelfde partijen het hardste oordeel te vellen over Sywert, die los van zijn eigen verrijking via een overheidsdeal wel precies deed wat de moties vroegen: zo snel mogelijk hulpmiddelen leveren, rechtstreeks aan duizenden zorginstellingen en in dat gedeelte van zijn stichtingswerk - als het goed is - nog zonder winstoogmerk ook:

Sywert deed dus waar Geert Wilders samen met de SP, DENK en vele anderen om schreeuwde, maar een jaar later, in het debat van donderdag, werd hij onder aanvoering van diezelfde Geert Wilders ook nog een keer door de Kamer gebulldozerd als een "CDA-oplichter met een babbeltruuk". Béétje stank voor dank wel, toch?

De enige die in haar bijdrage de bal terug naar de premier en het VWS van Hugo de Jonge kaatste, was Nicki Pouw-Verwij van JA21, die Sywerts handelen laakbaar vindt maar zich ook afvraagt hoe de deal gemaakt kon worden in een ministerie waar het begrotingsbeheer op z'n mildst gezegd niet om over naar huis te schrijven is.

Miljonair met een mening
Hoe de kaarten nu liggen, lijkt het er op dat Sywert niet helemaal eerlijk geweest is naar diverse betrokkenen. Het lijkt er ook op dat hij geprobeerd heeft om zijn winsten uit het zicht te houden. Het is vrij zeker dat zijn eigen publieke houding (zowel het vaak herhaalde "om niet" als zijn kritiek op overheid & andere ondernemers) mede bijgedragen heeft aan de manier waarop het verhaal door ambtenaren (of politici?) aan de krant is gelekt. En dat is dan ook weer iets waar we een vies gevoel aan overhouden: dat Haagse dienaars van het publieke belang via de media een lynch mob op een particuliere burger afgestuurd hebben, teneinde een onwelgevallig rapport van de Rekenkamer tegen het decor van schavot en tomaten in het avondrood van Sywerts imago te kunnen laten wegvallen. Dat maakt de overheid diepcynisch (en een beetje eng), en ons diepcynisch over de overheid.

Het uitblijven van een verklaring, volgens hemzelf omwille van de geheimhoudingsclausules, helpt Sywerts zaak voorts ook niet. Het is sowieso maar zeer de vraag of hij ooit zijn naam zal kunnen zuiveren, zelfs *als* hij een sluitende verantwoording kan afleggen. Het lijkt er wel een beetje op dat hij denkt zowel zijn publieke en maatschappelijke positie te kunnen behouden, als de 9 miljoen euro. Ons lijkt dat een kwestie van of/of. Dus dan maar geen publieke positie meer... 

Hoe dan ook: Meerdere dingen kunnen tegelijkertijd waar zijn, maar de balans is vanaf het eerste lek al onherstelbaar naar één kant geslagen. En waar Tamara van Ark nog niet alle vragen heeft kunnen of willen beantwoorden en er sowieso nog een heleboel gaten in de kaas zitten, ligt de bewijslast nu vooral bij Sywert. We zijn nog steeds benieuwd.