De afgelopen weken (
een,
twee,
drie) is een aantal kantelmomenten in de Westerse geschiedenis aan de orde geweest. Na de Glorious Revolution en, in het verlengde daarvan het ontstaan van een publieke sfeer, kon de parlementaire democratie zich in Engeland verder ontwikkelen. In Frankrijk daarentegen was sprake van ernstige stagnatie.
Na de dood van Lodewijk XIV in 1715 veranderde er onder zijn opvolger Lodewijk XV (1710-1774) weinig tot niets: Frankrijk bleef een feodale standenmaatschappij, geregeerd door een despoot. Met als extra eigenaardigheid dat zowel de katholieke kerk als de adel geen belasting betaalden. Dat werd een groot probleem toen, na het voeren van kostbare (en meestal verloren) oorlogen, de bodem van de schatkist in zicht kwam. Voor noodzakelijke (belasting)hervormingen had Lodewijk XV politieke steun nodig van adel en geestelijkheid maar die saboteerden Lodewijks plannen naar hartenlust. Na de dood van Lodewijk XV werd zijn kleinzoon Lodewijk XVI (link: https://www.britannica.com/biography/Louis-XVI) in 1774 dan ook tot koning gekroond van een failliet land.
Een interessante periode want in 1776 begon de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, waarbij Frankrijk de Amerikaanse revolutionairen steunde in hun strijd tegen de Britten. Als gevolg van deze nieuwe oorlog verslechterde de Franse financiële en economische situatie echter nog verder. Nadat krankzinnige financiële manipulaties met de bedoeling nieuwe leningen los te peuteren bij buitenlandse financiers waren mislukt, restte Lodewijk XVI in 1789 nog maar één uitweg: het bijeenroepen van de Staten Generaal.
De États-Généraux een adviesorgaan dat de drie standen (adel, geestelijkheid en het volk) vertegenwoordigde was sinds 1614 niet meer bijeen geroepen en dat riep hooggespannen verwachtingen op. In combinatie met hongersnood en andere malheur ontstond een geladen sfeer die, met de bestorming van de Bastille als symbolisch startpunt, leidde tot de Franse Revolutie. De Franse Revolutie (1789-1799) liep evenwel in tegenstelling tot de Amerikaanse Revolutie, die daadwerkelijk leidde tot volkssoevereiniteit, grondrechten en democratie uit op voortdurende radicalisering en tenslotte terreur. Eén van de dramatische dieptepunten van de Franse Revolutie was de onthoofding van koning Lodewijk XVI. Zie de bovenste cartoon, met opklik voor bloederige afloop.
De anonieme spotprent getiteld Matière à reflection pour les jongleurs couronnées: quun sang impur abreuve nos sillons. uit 1793 toont het hoofd van Lodewijk XVI. Matière à reflection pour les jongleurs couronnées betekent zoiets als: stof tot nadenken voor gekroonde paljassen. De regel quun sang impur abreuve nos sillons is een regel uit de
Marseillaise het huidige Franse volkslied en wil zo veel zeggen als: onrein bloed dat ons land bevloeit. Met onrein bloed wordt in de spotprent op sarcastische wijze verwezen naar het bloed van Franse revolutionaire legers die zich opofferden in de strijd tegen royalistische en adellijke contrarevolutionairen. Voor een goed begrip: sang pur betekende destijds blauw bloed.
De regel quun sang impur abreuve nos sillons uit de Marseillaise is momenteel onderwerp van discussie in Frankrijk. Sang impur (onrein bloed) is door van elk historisch besef gespeende antiracisten namelijk in een xenofoob kader geplaatst en men verlangt daarom
aanpassing van het Franse volkslied.
Geinig detail
Onder het ancien régime (de periode waarin Lodewijk XIV, Lodewijk XV en Lodewijk VI de scepter zwaaiden) konden lastpakken via een
lettre de cachet in de gevangenis worden gegooid. Ook Madame de Montreuil kocht een lettre de cachet bij de Franse overheid en liet vervolgens haar schoonzoon
Markies de Sade in 1777 opsluiten. Nadat Franse revolutionairen de lettre de cachet in 1790 hadden afgeschaft, kwam deze atheïstische en antiklerikale Verlichtingsfilosoof op vrije voeten. In 1799 publiceerde hij een
nieuwe versie van
La Nouvelle Justine ou les Malheurs de la vertu compleet met pornografische illustraties en één van de meest subversieve boeken uit de Westerse geschiedenis. Napoleon Bonaparte, die een eind maakte aan de Franse Revolutie, was not amused en hij liet Markies de Sade in 1801 opnieuw gevangen zetten.
Kris Wellen
www.kwellen.nl