GeenStijl Historisch Verantwoord! We hebben een zomercolumnist weten te strikken met een bijzondere reputatie op het gebied van cartoons & spotprenten. Deze zomer is hij onze eenmans interredactionele werkgroep cartoonduiding, om te laten zien dat het jankeballen over 'kwetsende cartoons' van nu, volstrekt verbleekt bij de hardheid, scherpte en ferme beledigingskracht van historische cartoons over slavernij, religie, koningshuizen en de vrijheid van meningsuiting. Klas, pak een kladblok en je kleurpotloden. We gaan weer wat leren vandaag! Ditmaal over Hottentotten.
Les Curieux en extase, ou les cordons de souliers
Nieuwsgierigen in extase, of de schoenriempjes
Op deze Franse spotprent uit 1815 staat La Belle Hottentote alias The Hottentot Venus op een voetstuk. Ze wordt bekeken door twee nieuwsgierige Schotse militairen, een gehurkte Franse jongedame en een heer met lorgnet. De Schot links zegt: Oh! Verdomme, wat een rosbief. De Schot rechts zegt: Ah! Wat is de natuur toch amusant. De jongedame gefascineerd door het geslachtsdeel van La Belle Hottentote zegt: Achter de wolken schijnt de zon. De heer met lorgnet tenslotte zegt: Wat een vreemde schoonheid. Vandaag de dag is 'Hottentot' op zichzelf al een
verboden woord. Maar ooit was het anders.
Toen de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) haar eerste nederzetting bij Kaap de Goede Hoop stichtte, maakten Nederlandse kolonisten kennis met de
Khoikhoi. De voor Nederlanders onbegrijpelijke kliktaal van de Khoikhoi vormde aanleiding ze als Hottentotten (stotteraars) te definiëren. Na bezetting, teruggave en herbezetting werd de Kaapkolonie in 1814 officieel overgedragen aan Groot-Brittannië. Het was gedurende deze woelige periode dat Britten op hun beurt kennis maakten met de Khoikhoi.
Naast de kliktaal, kenmerkte de Khoikhoi cultuur zich door een ander bijzonder aspect. Zo was het bij vrouwen gebruikelijk de binnenste schaamlippen (labiae minora) uit te rekken. Khoikhoi-vrouwen hadden daarnaast een grotere erfelijke kans op steatopygia, oftewel vetophoping bij de billen. Saartjie (Saartje) Baartman, in Kaapstad werkzaam als dienstmeisje, had zowel uitgerekte schaamlippen als steatopygia. De ondernemende kleurling Hendrik Cesars zag daar brood in. Onder de naam Hottentot Venus trad Saartjie vanaf 1810 gehuld in een strak, vleeskleurig pak en behangen met snuisterijen met veel succes op in Londen.
Omdat de strijd tussen voor- en tegenstanders van slavernij op dat moment in volle hevigheid was losgebarsten, werd manager Hendrik Cesars voor de rechter gesleept. Saartjie, die goed Afrikaans sprak, verklaarde ten overstaan van Nederlandse tolken zichzelf als actrice te beschouwen en meende gebonden te zijn aan een contract. De rechtszaak liep op niets uit.
Toen Saartjie andere managers kreeg, werd de show voortgezet in Frankrijk. Daar trok ze de aandacht van vooraanstaande wetenschappers, waaronder de anatoom Georges Cuvier. Saartjie Baartman werd zodoende onderwerp van wetenschappelijke studie. Illustraties uit
Histoire naturelle des mammifères geven een goede indruk van Saartjie, waarbij moet worden aangetekend dat tatoeages en schaamlippen zijn weggelaten.
Nadat ze ziek was geworden, stierf ze uiteindelijk op 29 december 1815 in het huis van haar Franse manager. Cuvier, die meende dat de Khoikhoi geen mensen waren, maar moesten worden ingedeeld bij het dierenrijk, was er als de kippen bij om Saartjie te ontleden. Er werden gipsafdrukken gemaakt en van haar geslachtsdeel liet Cuvier een wasmodel gieten. Een reconstructie van Saartjie stond tot 1976 (!) in een vitrine van het Musée de lHomme te Parijs.
Binnen de huidige Noord-Amerikaanse rapcultuur is in videoclips een belangrijke rol weggelegd voor volslanke, zwarte bitches. Deze bitches zijn, in ruil voor geld of blingbling, altijd bereid met hun (enorme) billen te schudden. De vergelijking met het seksueel geladen optreden van de Hottentot Venus dringt zich dan ook op. Veel moderne wetenschappers zien Saartjie Baartman echter niet als een zelfbewust actrice, maar als genadeloos geëxploiteerd slachtoffer van blank racisme en seksisme. Een beeld dat ook naar voren wordt gebracht in de speelfilm
Vénus noire uit 2010 van regisseur Abdellatif Kechiche.
Geinig detail
Napoleon werd enkele maanden vóór publicatie van de spotprent verslagen bij Waterloo (18 juni 1815). Schotse militairen de spotprent toont hen met opvallend korte rokken vormden onderdeel van de Geallieerde bezettingsmacht en waren dus net als Saartjie Baartman een bezienswaardigheid in Frankrijk. De vraag of Schotten ondergoed dragen, speelt ook een rol.
Bronnen van de prenten:
British Museum en
Gallica Bibliothèque Numérique.
