Geenstijl

He gezellig, een WeekendLongread over genocide! Laat de Yeziden staan, schuif gezellig aan. Deskundoloog in the house. Want MinBuZa Timmerfrans deed de nogal opmerkelijke uitspraak dat er "geen verschil in ernst" is tussen misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Nou zal het een Yezied niet zo veel uitmaken of Timmermans zijn onthoofding 'genocide' noemt of 'misdaad tegen de menselijkheid', maar zodra we het beestje bij de naam, GENOCIDE, noemen, zijn er wel gevolgen. Er staat nu een dropping van hulpgoederen op Mount Sinjar gepland voor dinsdag, maar de kans is aanwezig dat alle vluchtelingen dan al dood of geëvacueerd zijn. Ook ISIS kent het #kalifaatgezegde: als Mohammed niet naar de berg komt, komen zijn voetsoldaten wel die kant op. Het gebruik van de term genocide verplicht de regering echter wel tot optreden. Dat verklaart ook waarom Pieter Omtzigt graag een stukje erkenning van de genocide naar de minderheden toe zou willen zien van de minister. Genocide-expert Anthonie Holslag, voorheen van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, legt hieronder even haarfijn uit waarom Timmerfrans man en paard zou moeten noemen inzake de GE-NO-CI-DE die ISIS onder onze ogen aan het plegen is. Het woord is aan mijnheer Holslag, na de breek.

Geen verschil in ernst Als onderzoeker naar genocide was ik verbaasd over de opmerking van de heer Timmermans over genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Hij stelt in zijn brief van 14 augustus het volgende: "Er is een tegenstelling geschapen tussen genocide en misdaden tegen de menselijkheid die niet bestaat. Er is geen verschil in ernst. Het noemen van genocide maakt, anders dan een bepaald Kamerlid veronderstelt, niet uit voor de internationale respons.'' Verder stelt hij dat “er geen hiërarchie” is tussen de daden en dat “het internationaal recht geen onderscheid maakt”. Timmermans is als minister van Buitenlandse Zaken zich ongetwijfeld bewust van het genocideverdrag van 1948, waarin genocide wordt omschreven, en dat dit verdrag in 1951 geratificeerd is. Vooral artikel 1 en artikel 8 van dit verdrag zijn van belang, omdat deze artikelen lidstaten van de VN de ruimte en morele verplichting geven in te grijpen als er sprake is van genocide. Nederland heeft dit verdrag ondertekend. Respons internationale gemeenschap Dit is nog eens bevestigd in 2005, aangenomen door de VN in 2006, waarin duidelijk wordt vermeld dat lidstaten de verplichting hebben om burgers te beschermen tegen genocide, oorlogsmisdaden, etnische zuiveringen en misdaden tegen de menselijkheid, zelfs in bewapende conflicten. Let hierbij op het feit dat de VN vier verschillende categorieën gebruikt en niet stelt dat deze categorieën een en hetzelfde zijn. Er is dus wel degelijk een verschil in ernst tussen genocide en misdaden tegen de menselijkheid, en daarmee ook in de respons van de internationale gemeenschap. Het verschil ligt in de intentie van de daad. Zoals ook Philippe Sands, hoogleraar Internationaal recht aan het University College London, stelt: genocide is veel omvattender, indringender, en grootschaliger dan misdaden tegen de menselijkheid. Dit is ook de reden waarom voor de twee misdaden verschillende straffen worden gegeven door internationale rechters. Vernietigen van een volk Het doel van genocide is namelijk het vernietigen van een volk, en dan wordt niet alleen de fysieke vernietiging bedoeld, maar ook culturele vernietiging, waarin een volk geheel van zijn identiteit wordt beroofd. Een misdaad tegen de menselijkheid, hoewel verschrikkelijk en strafbaar, kan een gevolg zijn van oorlogsvoering waarin burgerslachtoffers vallen, het kan een massaslachting zijn, onderdrukking, martelingen, verkrachtingen, maar de intentie is niet een totale vernietiging. Of zoals Sands ook aangeeft: bij misdaden tegen de menselijkheid beschermen we de burgerrechten van individuen, bij genocide beschermen we groepen. We moeten de intentie van de daders in het oog houden. Als we dat niet doen, doen we niet alleen te kort aan de Genocideconventie van 1948 waarin de definitie van genocide door de VN is geformuleerd, maar ook aan de slachtoffers die een genocide hebben overleefd. Als we de gedachtegang van Timmermans namelijk doortrekken, zou er geen juridisch verschil tussen de twee misdaden bestaan – de internationale respons is volgens hem immers hetzelfde - en zouden er geen verschillende strafmaten zijn, en is het vernietigen van een volk niet langer een aparte categorie van geweld. En dit van een minister in een land waar de International Criminal Court (ICC) plegers van genocides probeert te berechten! Escalatie onvermijdelijk De opmerking van Timmermans is in deze zin dan ook niet alleen opmerkelijk, maar ook gevaarlijk. Bosnia Herzegovina en Srebrenica hebben ons geleerd dat ingrijpen bij genocide een de-escalerend effect heeft. Ervin Staub stelt zelfs in zijn boek Overcoming Evil: Genocide, Violent Conflict, and Terrorism (2011), dat de internationale gemeenschap bij een genocide een zeer unieke rol heeft. Het is de internationale gemeenschap die het genocidale proces kan vertragen en stoppen door in te grijpen. Dit kan door middel van militaire interventies, humanitaire interventies, handel- en wapenembargo’s etc, waarbij we te allen tijde voor ogen dienen te houden wat het doel van onze tegenstander is. Bij het niet-ingrijpen van genocide, zoals we hebben geleerd in Rwanda, is escalatie onvermijdelijk. De daders zullen zich meer en meer fixeren op hun ideologie en het geweld zal buitenproportioneel toenemen. Voedingsbodem voor extremisme Vaststellen, want dat is wat Timmermans doet, dat de daden van ISIS gelijk zijn aan misdaden tegen de menselijkheid, is verdoezelen dat de radicalisering van ISIS direct terug te voeren is op het niet ingrijpen van de internationale gemeenschap toen de “rode lijn” in Syrië werd overschreden. Dit is belangrijk. Het machtsvacuüm dat door het niet-ingrijpen in het Midden-Oosten is ontstaan, is een voedingsbodem geweest voor extremisme, radicale denkbeelden en een anti-Westers sentiment. Het gaat ISIS niet om het onderdrukken en/of angst aanjagen van bevolkingsgroepen. Het gaat ISIS om het vernietigen van christelijke en etnische minderheden die niet passen in hun beeld van de Islam. Het doel van ISIS is zuiveren. Het niet benoemen van dit aspect is ons niet alleen onttrekken aan de verplichtingen die we hebben als VN-lid, het is ook een poging om onze eigen rol in de totstandkoming van de situatie te ontkennen. Gevaarlijke uitspraak De bewering van Timmermans dat er geen verschil in ernst tussen genocide en misdaden tegen de menselijkheid zou zijn, is daarom niet alleen een belediging naar de juristen die de definitie van genocide hebben ontwikkeld, het is tevens een belediging naar de slachtoffers, een belediging naar alle wetenschappers en mensenrechten organisaties die zich met genocide bezighouden en naar de rechtsgeleerden die trachten daders van genocides te berechten. De uitspraak is gevaarlijk, omdat misdaden tegen de menselijkheid en genocide in een enkele zin gelijk worden gesteld en dit een precedent kan scheppen voor toekomstige situaties. Zijn Rwanda en de Holocaust plotseling dan geen genocides meer, maar waren het misdaden tegen de menselijkheid? Dienen we volgens Timmermans ons geheel van de definitie te ontdoen? Zoja, wat zijn de juridische consequenties hiervan? Plicht tot ingrijpen Ik haal de woorden van George Santayana aan:“The one who does not remember history is bound to live through it again”. Wij hebben als ondertekenden van het “Verdrag inzake de Voorkoming en de Bestraffing van Genocide” de verplichting om zowel juridisch, humanitair, militaristisch bij genocides in te grijpen. Niet ingrijpen maakt ons als VN-lid ongeloofwaardig. Anthonie Holslag is antropoloog en heeft aan de UvA, het NIOD en de Universiteit Utrecht gedoceerd over genocidale processen. Zijn boek In het gesteente van Ararat over de langdurige gevolgen van genocide is in 2009 verschenen. Hij heeft dit artikel op persoonlijke titel geschreven.