Door professor doctor anders Sam Bal

“Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”, zei ooit een wijs man, althans zo doet de overlevering ons geloven. Het is een oude ethische leefregel, ook wel de Gulden Regel genoemd. Het komt voor in oude religies en in moderne levensovertuigingen. Het gaat om wederkerig rekening met elkaar houden. Oftewel: samenleven. 

In een zeer diverse samenleving als de onze is het soms lastig om vanuit het eigen perspectief de overwegingen van anderen te begrijpen. Om te voorkomen dat mensen elkaar gaan beperken, aanklagen, veroordelen of voor rechter gaan spelen, hebben we afspraken met elkaar gemaakt. 

Die afspraken noemen we wetten. Daar is iedereen aan gehouden, zonder uitzondering. En als iemand zich niet aan die wetten houdt, dan hebben we openbare (in plaats van private) aanklagers, en onafhankelijke rechters, in plaats van eigenrecht. Onlangs verscheen een interessante column van oud-minister Ronald Plasterk, over het risico op eigenrichting door toenemend extremisme rond het klimaat. Mensen zijn bereid de wet te overtreden om hun doelstellingen te behalen. Want, zo is hun argumentatie, het klimaat is zo’n urgent thema, dat overstijgt andere belangen, inclusief de wet. 

Columns zijn ervoor om te prikkelen, om debat aan te zwengelen. Dat is Plasterk goed gelukt. Maar het niveau van de reacties was bedroevend laag, zowel van klimaatactivisten als sommige journalisten.

Nu gaat het vooralsnog over relatief kleine overtredingen, zoals het blokkeren van snelwegen, het bekladden van kunst en het bezetten van gebouwen en vliegvelden. Het is verontrustend dat mensen bereid zijn om bewust de wet te overtreden in een voor hun ogen groter belang. Met het risico op een glijdende schaal: als we kleine overtredingen toestaan, scheppen we dan niet de voedingsbodem voor heftiger overtredingen zoals bedreiging, of geweld?