Geenstijl

Zo. Gisterenavond lekker los gegaan op de documentaire het activistische pamflet van Sunny Bergman, nu is het tijd voor een genuanceerde recensie. Want wat was het objectief gezien een slecht, eenzijdig en vingerwijzend document, dat Zwart als Roet. Bergman stelt haar eigen wereldbeeld en opvoeding centraal en verheft die tot norm voor de gehele Nederlandse maatschappij. Dat is, behalve kortzichtig, een recept voor onvolledigheid en - jawel - zwart/wit-denken. Toch doet ze niet eens moeite om te verbergen dat haar eigen beperkte perspectief leidend is geweest bij de productie, getuige de jeugdvideo’s en het opvoeren van haar ouders, broer en buren. Het leidt er toe dat Bergman van Zwart als Roet een egodocument maakte rond een vooringenomen boodschap die als waarheid wordt gepresenteerd. Dat komt het sterkst naar voren wanneer ze zelfs haar vader ervan beschuldigt dat hij ‘het niet begrijpt’ wanneer hij het simpelweg met haar oneens is over ‘white privilege’. “Als iedereen een beetje meer zou zijn zoals ik, was de wereld een stuk mooier”, is wat Sunny probeert te zeggen. Jah, dat denken wij ook wel eens. En dan moeten we smakelijk om onze eigen narcistische naïviteit lachen.

maken, is dom gebleken. Het statement dat Zwarte Piet in zichzelf racisme is, en daarmee iedereen die de kindervriend een warm hart toedraagt een “institutionele racist”, heeft een enorme weerstand opgeroepen die niet is weg te wuiven met degraderende opmerkingen over ‘de onderbuik’, ‘PVV-sentiment’ of ‘white privilege’. Dat is echt te simpel - maar Bergman doet het toch. Werklust, vlijt en welgemanierdheid Dat ‘blackface’ in Engeland en Amerika als racisme geldt, maakt nog niet dat onze Nederlandse Zwarte Piet een negers beschimpende schertsfiguur is. Hij is een centraal karakter in een lange, warme Nederlandse familietraditie, en in de moderne verbeelding van die traditie juist een verbinder. Zwarte Piet is een trouwe en opgewekte harde werker die kinderen tijdens het Sinterklaasfeest beloont, juist als ze zich naar zijn deugdelijke voorbeeld van werklust, vlijt en welgemanierdheid gedragen hebben. Hoe kan je dat als een negatief rolmodel uitleggen? Dat lukt dus alleen door naar Engeland te vliegen om daar (ingehuurde?) mensen te gaan “tarten” in een Zwarte Piet-kostuum, want dat is wat Sunny moest doen om de gewenste tegenstelling tot leven te brengen. In Nederland lukt dat nauwelijks, behalve natuurlijk bij het kleine groepje Piethaters. Maar die stralen zo veel vleesgeworden verongelijktheid uit dat ze te weinig sympathie wekken voor het racisme-statement dat Bergman uit alle macht probeert te maken. Geleidelijk veranderen We durven hier best te beweren dat de wens om Zwarte Piet te vervangen door kleurenpieten of roetveegpieten nooit tot zo'n verhitte strijd had geleid wanneer Quinsy & Co minder rabiaat en rancuneus te werk waren gegaan. Je hoort vaak genoeg mensen zeggen dat het hen niet kan schelen welke kleur de kindervriend heeft, zolang hij maar niet herkenbaar is als Oom Willem of Neef Rik wanneer hij voor hun kinderen staat met een jute zak vol strooi- en speelgoed. Maar voor die subtiele verandering is het te laat, nu de viering van een vreedzaam Nederlands familiefeest gelijk is gesteld aan (moedwillig) kwetsen vanuit een traditie van slavernij en onderdrukking. Dat is - terecht - verkeerd gevallen bij miljoenen mensen. Sunny maakt vervolgens dezelfde denkfout als Quinsy en gebruikt het ressentiment van Nederland over de racistische verwijten ten aanzien van een kinderfeest juist als argument om aan te tonen dat blanke Nederlanders inderdaad allemaal institutionele racisten met ‘white privilege’ zijn: zij mogen alles, en donkere mensen mogen niks. Haar onderbouwing? Screenshots en voordrachten van agressieve scheldkannonades op internet - weinig verheffend voor het debat dus, in alle opzichten. Waarom moeten we dit wél serieus nemen als argument, maar mag dat niet met de overtuiging van de (zwijgende) meerderheid dat Zwarte Piet niets met racisme te maken heeft? Anders gezegd: waarom accepteren Bergman en Gario niet dat je vóór Zwarte Piet kunt zijn, maar dat je daarnaast óók kan erkennen dat er racisme in de samenleving aanwezig is? Het is een inherent menselijke eigenschap om het vreemde te wantrouwen. Racisme bestáát, daar kunnen we het allemaal over eens zijn. Maar als je denkt dat ongezien iedereen met een niet-donkere huidskleur tot racist bestempelen in een eenzijdig belichte subsidiefilm, uiteindelijk zal leiden tot een radicale racismeverlichting waarbij iedereen (lees: alle blanke mensen) snikkend spijt gaat betuigen aan donkere landgenoten, ben je de diagnose van Messiascomplex wel ruim gepasseerd. Bevoordeeld en bevooroordeeld Maar Sunny preekt door. Ineens zijn daar de beelden van Wilders in die Haagse kroeg weer: “Minder, minder, minder!” Uiteraard dient ook die scene als bewijs van alomtegenwoordig blank racisme. Maar de opruiende en populistische kroegkretologie van de PVV is niet ontstaan vanuit (institutioneel) racisme bij blanke mensen, maar vooral vanuit een afkeer die slechte of onwillige integratie van bepaalde groepen mensen uit een islamitische cultuur oproept, gecombineerd met de opvallend hoge misdaadcijfers onder dat contingent medelanders - twee nuances (nuances, ja!) die Bergman dus (opzettelijk?) uit haar documentaire gehouden heeft. Waarom? Omdat die niet in haar activistische boodschap passen: 'blanken zijn bevoordeeld en bevooroordeeld ten opzichte van donkere mensen, en donkere mensen lijden daaronder'. Die boodschap moeten we keer op keer aanhoren van Sunny, die ons verplicht (want betaald van ons eigen geld) laat delen in haar persoonlijke schaamte (het was immers een egodocument, geen werkelijke afspiegeling van de samenleving) over het feit dat ze enkele licht bevooroordeelde gedachten had over een buurman van Afrikaanse afkomst. Daarin schuilt meteen de arrogantie, pardon: white privilige, om te denken dat zwarten alleen maar slachtoffer van racisme kunnen zijn, en geen dader. Je bent niet je kleur. Maar dat is wel wat Sunny Bergman iedereen, blank en zwart, wil doen geloven. Schieten we daar wat mee op? Vraag dat maar aan de vlijtige voorbeeldfiguur Zwarte Piet, die nog zo veel kinderen gelukkig en blij kan maken, maar voortaan altijd het stempeltje 'racist' zal dragen. Omdat een kleine, opdringerige minderheid met een grote pot subsidiegeld en een nationaal omroeppodium heeft besloten dat zijn goede daden niet tellen omdat zijn kleurtje niet klopt. Zwart als Roet: een egodocument dat 150.000 euro subsidie kreeg om iedereen en z'n moeder een racist te noemen, trok een schamele 359.000 kijkers (op prime time!). Daarmee heeft iedere onschuldige Nederlander toch nog twee kwartjes in de aflaatpot voor racisme gestopt.