Geenstijl

In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen zijn er al een paar totaalmalloten gespot om het meest cruciale onderdeel uit onze democratie te vervangen door een gadget: de stemcomputer. In de bijna religieuze overtuiging dat alles wat met een stekker licht geeft gewoon beter is. We hadden in 2007 de hulp van de OVSE nodig om tot inkeer te komen. Echte daadwerkelijke kwaliteitscontrole was voorbehouden aan activisten die heel veel tijd en energie hadden, bereid waren een reeks van strafbare feiten te plegen (diefstal, inbraak & computervredebreuk), en die doorgewinterde computernerds waren. Procesbewaking lag bij de Kiesraad en Burgemeesters, maar die faalden decennialang het probleem in te zien. Ja u leest het goed: de daadwerkelijke kwaliteitsbewaking van verkiezingen heeft in Nederland dus een paar kabinetten lang gelegen bij criminele nerds zonder gameverslaving. En dan ook niet zomaar serieuze criminele nerds, maar alleen diegenen die zich gespecialiseerd hebben in kleine embedded systemen. Het kostte hen ruim twee jaar en acht rechtszaken om hun gelijk te krijgen. De regenten hypen ondertussen de verkiezingen liever kapot. In een wereld waarin aandelen niet meer vier jaar worden aangehouden, maar gemiddeld 22 seconden, willen ze per direct een verkiezingsuitslag. Wie wint maakt niet meer zoveel uit. Als het maar leeft en beweegt. Die aanhoudende versnelling samen met het  steeds slechter wordende geheugen van de kiezer is fantastisch voor populisten die liever beoordeeld worden op soundbites en verkiezingsretoriek. Dan heb ik het niet over alleen over de PVV, maar ook over rest van de kliek. Hoe meer zwevende en slecht geïnformeerde kiezers hoe beter, als u maar netjes tussen de lijntjes zweeft.

Wat is nu echt het belang van een uitslag die een paar uur eerder komt? Zodat we dezelfde nacht nog kunnen napraten op TV? Dat kan toch al prima met de exit polls? Zo'n gesprek is een dag later toch even waardevol? Daarnaast, dat gesprek een avond eerder beïnvloedt als het goed is de uitslag niet meer, en formaties duren maanden, geen uren. Dit is echt de meest zinloze haast ooit. Het ingebrachte argument dat 350.000 visueel gehandicapten niet kunnen stemmen op papier is ook een echte gotspe. Braille is uitgevonden in 1824. Stembiljetten hadden dus al 190 jaar iets dikker en iets leesbaarder voor deze groep moeten zijn. Er zijn bovendien nog altijd meer mensen gehandicapt met computers dan visueel. Zo kreeg de bovenste naam van de tweede kolom altijd veel voorkeurstemmen omdat een groot gedeelte van de bevolking moeite heeft een knopje in te duwen. Fraude met stemcomputers gaat ook helemaal niet om tientallen procenten. Om te bepalen welke coalities net wel of net niet haalbaar zijn, hoef je maar enkele zetels achterover te drukken. We hebben tussen 1991 en 2007 verkiezingen gehad, waar niemand meer kan van vaststellen of de uitslag hoort bij de stem van het volk. Ook het natellen van een eventuele paper trail is een illusie. Het gaat niet daadwerkelijk gebeuren. Open the pod bay doors, HAL Een stemcomputer heeft nu eenmaal geen ethisch vermogen. Hij doet wat zijn laatste instructies zijn. De ideale befehl ist befehl soldaat in de frontlinie van de democratie. De eerste computers met ethisch vermogen verwacht ik nog niet bij de komende uitvinding van quantumcomputers, maar dan nog zal de eerste generatie het ethisch vermogen hebben van HAL uit 2001: A Space Odyssey. Ook een met de beste bedoelingen gebouwde computer - die vervolgens de hele bemanning uitmoordde om zijn missie te bewaken. Waarom moeten we anno 2014 uitleggen waarom stemcomputers niet kunnen op basis van ideeën die in 1968 al algemeen bekend waren? Nu wordt iedere stem nog geteld door een mens. Door iemand die begrijpt wat hij aan het doen is. Welk belang het heeft. Terwijl hij of zij bekeken wordt door andere mensen. Het werkt. Iedereen mag meedoen in dit proces, iedereen kan dit proces bekijken. Iedereen kan dit proces controleren. Zonder kennis. Ik durf zelfs de stelling aan dat je niet echt goed hoeft te kunnen lezen, om toch de verkiezing te kunnen controleren. De mens is zelfreinigend, de computer niet. Natuurlijk zal ergens op een stembureau wel iemand een stem een keer achter de kast laten vallen. Maar die persoon pleegt een strafbaar feit en riskeert celstraf. Het zal nooit lukken op een schaal die de uitslag verandert, iets wat met iedere stemcomputer gemakkelijk mogelijk is. Wat gaan we doen met een stemcomputer die door manipulatie verkeerde code draaide? Neerzetten in een stoffige archiefruimte? In de shredder proppen? Dat zal 'm leren.. Niet te detecteren fraude De enige veroordeling voor echte stemcomputerfraude is de zaak Guus te Meerman. Hij jatte ruim honderd stemmen door gebruik te maken van het feit dat mensen niet handig zijn met computers die ze maar eens in de paar jaar zien. Social Engineering, een aanvalsvector die activisten, de Kiesraad en Nedap weinig besproken hebben. Na een bezoek aan de strafrechter, hof, hoge raad en toen weer het hof, kreeg deze man ongeveer anderhalf uur werkstraf per gejatte stem. Maar dat is mijn punt niet. Was deze man alleen? Was het de eerste keer? Deze Guus liep alleen maar tegen de lamp omdat de gejatte stemmen op een onmogelijke kandidaat vielen. Zou je zijn methode gebruiken om de lijsttrekker van een landelijke partij te steunen dan valt niemand iets op. Dus geen onderzoek en vervolging. Hoeveel fraude is er zestien jaar lang op die manier gepleegd? Stemgeheim gaan we met een stemcomputer nooit meer krijgen. Zodra de gekraakte software maar ergens weet weg te schrijven hoe laat een stem is uitgebracht, kun je dat keurig koppelen aan de locatiegegevens van de mobiele telefoons. De oude Nedap stemcomputer doorbrak het kiesgeheim nog veel simpeler. Bij speciale tekens (zoals de è) in naamgeving, veranderde de verversingssnelheid van het display en die elektromagnetische verstoring was prima op afstand op te vangen. Denk aan Christen Democratisch Appèl. Staatsgekken Dat bedrijf, Nedap, had tijdens de hele discussie over haar wanproduct (pdf) een blok beton voor haar harses waarmee de Zeeuwen al zestig jaar het wassende water keren. Ze beweerden dat hun product niet kon schaken. Een een dag later schaakte het ding. Goed beveiligd met het wachtwoord 'geheim'. Met een sleuteltje dat voor alle stemcomputers hetzelfde was én goedkoop op internet te bestellen was. Door een sticker op de buitenkant te plakken zou alles beter worden. Nedap was zelfs bereid de Staat te chanteren. En uitgerekend die kneuzenclub geeft nu leiding aan de lobby voor een nieuwe generatie stemcomputers. Stemcomputers worden nooit goedkoper, eerlijker, transparanter of discreter dan papier.