Geenstijl

U had het misschien gemist, maar gisteren ging het Rijks [spatie] Museum open. Na tien jaar renovatie. Was een hoop werk voor de schoonmakers, want de verheven elite is fappend en soppend door het museum gezwalkt. In Vonk (soort DeCorrespondent.nl, maar dan op papier - red.) dit weekend een diepzinnig verhaal van Wieteke van Zeil en Peter Giessen over het Rijks Museum. Zij noemen dit museum met tekeningen en prullaria de 'Kathedraal van Verbeelding' en suggereren dat een geopend Rijks Museum had kunnen voorkomen dat Van Gogh werd doodgeschoten, de wereldeconomie in crisis raakte en Wilders een losgeslagen Islamofoob werd. Want kunst & cultuur claimen voor fatsoenlijk sociaal-links en tegenover guurrechts zetten is totaal niet hetzelfde wat de PVV doet, natuurlijk, qua het opzetten van bevolkingsgroepen tegenover elkaar. Afijn, zij vatten vijf waarden samen die het Rijks Museum de Nederlandse samenleving kan aanreiken aan de hand van vijf kunstwerken. Hoe een museum ons 'beter' gaat maken. Ze zeggen het echt. ROFLOL! Wat een zichzelf overschattende eigenpijperij. Alsof Nederland op zulk regentesk paternalisme zit te wachten. Die zelfde vijf waarden kun je namelijk ook gewoon aangereikt krijgen in de snackbar. Aan de hand van vijf vethappen, zo u wilt. Wacht, we laten het u zien door het artikel te parodiëren en te doen alsof het over een snackbar in een dorp gaat die tien jaar gesloten is geweest.

Nu is het 2013. We zullen nooit weten wat de snackbar had kunnen doen als het er was geweest, we kijken wel vooruit naar wat het kan gaan doen nu het er is. Het is tenslotte, vrij letterlijk, onze kathedraal van vreterij. Waar het gaat over wie we zijn, waar we vandaan komen, wat we hebben gemaakt en bereikt. Wat kan de snackbar de Nederlandse samenleving aanreiken? 1. De Kroket Eén taal Zo'n bruine staaf, die je misschien nog kent uit het huis van je oma. De kruimelige korst, uit Makkum of Delft. Vlees, korst, vet, plastic bakje, opgestroopte mouwen. Een gerecht dat niet te mooi is, gewoon stevig, Hollands. Een schijnbaar simpele vethap dat in veel opzichten herkenbaar is voor iedereen in Nederland. En nog wel het meest in wat je niet letterlijk ziet: de ambachtelijkheid, het gewoon doen, de werkmentaliteit, het no-nonsenseverhaal. De calvinistische, Hollandse ijdelheid van de eenvoud. De economische taal is schraal en beperkt. Veel mensen voelen ook dat er iets wringt: niet alles valt te herleiden tot cijfers. Maar, zoals filosoof Gabriël van den Brink signaleert in Eigentijds Idealisme, ze zijn het verleerd om over 'de kroket' te praten. 'De kroket' wordt vaag, zweverig en een beetje verdacht gevonden. De snackbar biedt ruimte voor beleving van gedeelde menselijke waarden die niet in geld zijn uit te drukken. Puur door de verzadiging die kroketten oproepen. 2. Shoarma Acceptatie Wat een deel van de samenleving verloren is, is een opvatting van de vette hap als basiswaarde in het leven. De vette hap is er gewoon. Het mag er zijn. Het hoort erbij. Zoals het vreemde, het onbegrijpelijke, het poëtische, het emotionele erbij horen. Dingen die moeilijk in open court te verdedigen zijn, maar juist in hun vormloosheid betekenis dragen. Je hoeft het niet raar te vinden, niet af te doen als onbegrijpelijk, je hoeft er niet lacherig over te doen, of kleinerend. Je hoeft er niet bang voor te zijn. Accepteer de vette hap gewoon. De snackbar heeft dat tot een van de kernwaarden gemaakt van de nieuwe toko, toen ze koos voor een geïntegreerde opstelling waarin shoarma en Hollandse bitterballen een gelijkwaardige plaats kregen. Een krachtig signaal aan de maatschappij dat de vette hap en frituurbeleving bij het leven horen. Dat kennis en verbeelding verweven zijn en elkaar versterken. De Duitse romanticus Friedrich von Schelling (1775-1854) noemde dat 'een piekervaring waarin alles 'in één vlam brandt': shoarma en bitterbal, denken en handelen, het bewuste en het onbewuste'. 3. Friet Compassie Fries can remind us of what matters, schrijft Alain de Botton in Religie voor atheïsten (2012). Een pleidooi voor waarden die als het kind met het badwater zijn verdwenen toen we de frituurpan overboord kieperden. Zonde, zegt De Botton, want in de frituurpan zijn allerlei dingen vanzelfsprekend die ook voor wie niet gelooft van belang zijn. Goede ideeën over hoe het moet, leven. Een daarvan is compassie, de verbondenheid van mensen. Die heeft één voordeel: troost. Het lost niet veel op, maar het helpt wel. Je bent minder eenzaam als je eenzaamheid herkent. Minder wanhopig als je wanhoop herkent. Ongeveer de helft van de frituurpan was hierop gericht: dat mensen zich in alle stadia van het leven kunnen herkennen in de friet en patattes. Aardappel lijdt, dus jij lijdt niet alleen. Alles wat jij meemaakt, heeft Friet ook meegemaakt. Frietbakkers kunnen als geen ander waardenvrij medemenselijkheid en compassie oproepen, simpelweg door alle stadia van aardappel tot frietpatat in beeld te brengen. Het patatje mayo is een geruststellende spiegel. Dat is in de snackbar in talloze gerechten met friet te zien. Maar ook 'ongezouten' friet kan die functie vervullen. 4. Mexicano Twijfel Wie accepteert nog zijn eigen twijfel, niet-weten, niet-begrijpen? Verwarring, incoherentie, vloeibare stoelgang. Ze zijn er, in ons en in de samenleving, al probeer je ze nog zo ver naar de marge te duwen. Nog zo hard te ontkennen. Wat gebeurt er als je de greep verliest? Als er geen antwoord blijkt te zijn? Dan moet je berusten. So it goes, zou Kurt Vonnegut zeggen. En perspectief zoeken. Wie zijn wij ten opzichte van de sterren, dat soort. Dat snapte Job in het Oude Testament, dat snapte de Nederlandse denker Spinoza, dat snapte Multatuli. Maar de huidige mens én de huidige politiek kunnen er maar moeilijk mee uit de voeten. De bijbelse Job moest leren buigen voor de onbevattelijkheden die het leven hem presenteerde. Alain de Botton haalt het boek Job en Spinoza aan om een van de waarden in het joods-christelijke denken te beschrijven die in toenemende mate worden gemist: omgang met de Mexicano. En benoemt het gevaar voor een samenleving die dat níet kan: 'De seculiere wereld nodigt ons heimelijk uit om over de Mexicano te denken als de kroon op de menukaart, en de prestaties van onze darmflora als de maat van alle dingen - een grandeur die ons in een duikvlucht van voortdurende aangebrande kringspier en diarree stort.' Perspectief. De keuze om zo min mogelijk morele uitspraken te doen over de Mexicano is een van de stelligste toevoegingen van de snackbar aan het publieke debat. Het is elitegerecht, dat zeker, en wie helden zoekt die een Mexicano kunnen wegwerken zonder in vloeibare ontlasting te eindigen, zal ze vinden. Maar dat dezelfde frituurders die de kroket groot maakten ook grootmeesters waren in maagzuur en dunne ontlasting, blijft niet onbenoemd. Er is ruimte voor twijfel, onduidelijkheid over goed en darmverwoestend, en voor niet-lineaire vertellingen van menselijke anatomie. De Mexicano zegt: wees niet te trots. Het spijsverteringsstelsel is slecht en het spijsverteringsstelsel is goed, Nederlanders waren slecht en goed, je hebt beperkt greep op alles. We zijn maar als bladeren in de wind. 5. Bitterballen Verhalen Verbeelding aan de macht, was het motto van de protesten in Parijs in 1968. Het tegendeel is gebeurd: meer dan ooit zijn de cijfers aan de macht. Maar de mens heeft verhalen nodig. Exemplarische, archetypische verhalen. Een koning die zijn kind offert om op oorlogspad te kunnen. Een godenzoon die onmenselijk zware opdrachten krijgt om zijn ziel te zuiveren. Prometheus die vuur steelt van de goden om het aan de mensen te geven, en moet boeten. Verhalen waaraan je je kunt optrekken. Waarin toegang wordt gegeven tot een gebied waar de menselijke geest niet door de alledaagse realiteit beperkt wordt, schrijft Gabriël van den Brink: 'de de kring rondom de schaal met bitterballen laat ons altijd personages zien die enerzijds als gewone mensen te herkennen zijn en die anderzijds politieke, morele of geestelijke waarden belichamen.'