'Het volk' is geen eenduidige entiteit, en spreekt nooit met één mond. 'Vertrouwen' is echter wel een universeel begrip - en als het dat stopt te zijn, verdwijnt het onherroepelijk.

Een beetje beschaafd en verstandig mens doet zijn best om het vertrouwen te behouden, al was het maar om in zijn eigen verstand en beschaving te blijven geloven. Vertrouwen in de democratie, de rechtsstaat en het justitiële apparaat. In de controlerende functie van de media en de beste intenties van de politiek. In de vredelievende idealen van de Europese Unie en de zelfverklaarde uitingsvrijheidsliefde van de culturele sector. Je probeert je te verplaatsen in de opvattingen van de ander, te luisteren naar de argumenten onder hun overtuigingen en te vertrouwen op de redelijkheid onder hun redeneringen.

Een pleidooi tegen referenda is bijvoorbeeld niet per definitie verderfelijk elitair, er zijn voldoende argumenten aan te voeren waarom deze vorm van burgerinspraak niet alle democratische beloftes waar kan maken. Ondanks al haar weef- en uitvoeringsfouten is de politieke eenwording van Europese landen, gezien onze gedeelde (en oorlogszuchtige) geschiedenis, een verstandig streven voor collectieve vrijheid, vrede en welvaart. En nee, je kan als verlichte westerling echt niet louter zwijgend toekijken hoe vluchtelingen verzuipen op de Middellandse Zee, want het is een groeiend demografisch en economisch wereldprobleem dat je niet zomaar oplost met “grenzen dicht!”-retoriek.

Er zit zelfreinigend vermogen in nuances. Primair of emotioneel reageren op zaken die je niet zinnen, is normaal, niet ongezond en zeker niet ‘fout’. Maar zodra je bedaart, moet de bereidheid om een breder perspectief te blijven beschouwen wel de overhand krijgen. Je verzet je tegen permanent wantrouwen omdat wie beter wil zijn dan oorlog, achterdocht en permanente animositeit, zich niet moet verlagen tot de slechtste eigenschappen van je ideologische opponenten. Het is een inspanningsverplichting die bij beschaafd burgerschap hoort, en die ons als samenleving in het klein en als westerse wereld in het groot door de eeuwen heen zo ver heeft gebracht in rijkdom, vooruitgang en vooral individuele vrijheid. Mede dankzij de afweging van de argumenten, de redelijkheid van de rede en het vertrouwen in de wederkerigheid van vertrouwen.

Maar godverdomme, wat wordt die inspanning toch vaak uitgedaagd door degenen aan wie we ons vertrouwen schenken, maar die steeds minder rekenschap af lijken te willen leggen voor hun eigen fouten, voor hun door eigenbelangen vertroebelde handelen en voor door henzelf aangerichte vernieling van vertrouwen. Denk aan een Europese Unie die zich nergens en door niemand laat keren of corrigeren, door nationale politici die hun fouten niet repareren maar met leugenachtige PR pareren, door religieuzen die hun regressie agressief propageren, door kunstculturelen die (morele) vrijheid heel benepen als iets eenzijdigs interpreteren, en door risicomijdende media met beduimelde kaartenbakjes die alle voornoemden in alles assisteren. 

\