Openbaring geheimhouding door de staat mag u wat kosten

Coronawobs. Hugo en zijn mensen hebben er 428 ontvangen in de afgelopen jaren, maar pas 138 verzoeken afgehandeld en vergis u niet: dat komt niet omdat het er zo veel zijn, dat komt omdat ze zoveel geheim proberen te houden. De Britse Lockdownfiles geven een inkijkje in wat je kan verwachten - GeenStijl heeft ook al een eeuwigheid een verzoek lopen over precies het soort whatsappgroepjes waar in Engeland zoveel brisante onthullingen uit gekomen zijn, en wij zijn één van de openbaarheidsvragers die dwangsommen beuren van uw geld, omdat de staat die screenshots echt heel graag niet wil geven. Geen nood, we investeren iedere euro terug in nieuwe WOO-verzoeken - noem het maar een soort circulaire economie voor overheidscontrole.

In antwoorden op Kamervragen van Fleur Agema probeert de thans verantwoordelijke D66'er op het doodzieke patiëntendossier Overheid & Openbaring echter heel erg te doen alsof het allemaal geldverspilling is, door de totale kosten van al die rechtmatige verzoeken om wettige inzage in overheidsbesluiten tot achter de komma per maand, per week en per dag uit te splitsen om u, de burger, het gevoel te geven dat er enorm veel geld verspild wordt. Dat wordt er ook, alleen: niet door de burgers en media die informatie vragen, maar door de ambtenaren die informatie weigeren. Als de Nederlandse staat niet zo'n godvergeten schimmige mentaliteit van achterkamertjes, geheimhouding en wantrouwen had, hadden al die coronadocumenten allang openbaar kunnen zijn. Had ook een heleboel onzin en complottheorieën gescheeld want de grootste olie-op-het-desinformatie-vuur-smijter is de Rutte Doctrine. En dat kost u dus ruim 40.000 euro per dag aan Tipp-Ex, shredders en opgeworpen juridische blokkades. En ze hebben géén idee hoe lang het nog blijft doorgaan, maar het kostte tot nu toe ook al...

Dit beleid is ziek

Hee wat leuk, een klager over de Rutte-doctrine maar dan eens niet de oppositie of een ontevreden journalist, maar gewoon een veteraan uit de eigen loopgraven van deze informatieoorlog. De voormalige privacyfunctionaris bij de korpsleiding van de politie, Ben van Hoek, doet een boekje open over de omgang met transparantie en Wob-verzoeken. Over ministeries en gemeenten waar volgens hem "een cultuur van achterhouden" heerst. Over een ambtenaar van het ministerie van Justitie en Veiligheid die lachend zegt: "Je vergeet weleens een documentje, hè." Over een Wob-verzoek betreffende MH17 waarbij een topambtenaar van hetzelfde ministerie de opdracht gaf niet langer naar documenten te zoeken: "Dit blijft alles." Over belastende vreugdevuurdocumenten voor burgemeester Krikke, waarbij een gemeenteambtenaar voorstelt dat iedereen net doet alsof het bestand nooit gevonden is. Over burgemeester Aboutaleb die een rapport over illegale anderhalvemeterpolitie liet achterhouden tot na de verkiezingen en het verslag van het overleg daarover werd weggelaten uit een Wob-verzoek. En over de verwijderde sms'jes van Rutte en hoe die daarmee het verkeerde voorbeeld geeft. "De obstructie van de wet wordt zo verder genormaliseerd. Het is funest voor het vertrouwen in de overheid." Het is een frustrerend betoog over een diepgewortelde behoefte van ambtenaren om vooral in de eigen schaduw te werken en een bestuurscultuur waarin transparantie een vies woord blijft. De praktijk blijkt exact wat u verwachtte en dat maakt het zo treurig.

Dit schiet: niet op

Bijna acht maanden geleden diende GeenStijl bij vier ministeries (MinDef, BuZa, J&V en AZ) Wob-verzoeken in over de desastreus verlopen evacuatie uit Afghanistan. Iedereen zag dat het mis ging, we zagen veel wát er mis ging, maar wij willen weten: hoe beroerd zijn de verhoudingen achter de ambtelijke schermen, dat vier ministeries van drie coalitiepartijen (D66, CDA, vvd) het niet voor elkaar krijgen een paar honderd mensen bijtijds in veiligheid te krijgen uit een escalerende situatie die iedereen en z'n oplettende twitteraar al maandenlang zag aankomen. Maar ja, die zaak ging zoals het altijd gaat: met vertragingen, verdagingen, obstructie en bezwaarschriften. Totdat een bestuursrechter oordeelde dat de ministeries binnen twee weken alles op moesten hoesten. Toen was het ineens alle hens aan dek bij de Rijksoverheid, en stuurde Mark Rutte de landsadvocaat op GeenStijl af. En niet zomaar eentje: Elisabeth Pietermaat, een van de partners van het kastlijkenkantoor* Pels Rijcken. Zaten we dus wéér bij de rechter. Weet je wat dat kost? En niet alleen ons, maar ook u, de belastingbetaler: er zat voor een vermogen aan ambtenaren & uurtjefactuurtjes in het krappe zaaltje tegenover 1 bloggertje plus 1 Loonstein.

AZ had op dat moment al geopenbaard (inhoud: WhatsAppjes van Rutte over de vraag of diplomaten wel genoeg slaap krijgen), MinDef en BuZa hadden enkele deelbesluiten geopenbaard, dus nog lang niet alles maar genoeg voor enkele ontluisterende inkijkjes in het emoji-gebruik van Luilaksmurf Bijleveld, de dwarsliggerij van het IND en de oplopende spanningen bij mensen die wég willen uit Kaboel maar tegen een muur van bureaucratie oplopen. Alleen van Veiligheid & Justitie (specifieker: de bedrijfsonderdelen van Ankie Broekpak-Bingozaal) hadden we nog niets ontvangen. Tot afgelopen week, toen wierpen ze ons een botje toe in de vorm van een deelbesluit. 

De inhoud versterkt het bestaande beeld van desinteresse, niet-gevoelde noodzaak en een overdreven scherp oog op beeldvorming in de media. Terwijl de Taliban Afghanistan heroverden, mailden Justitie-ambtenaren over hun eigen "vakantie-exodus" (!). Maar alles wat relevant is, of kan zijn, is onleesbaar gemaakt: 141 stukken zijn 'niet openbaar', 111 stukken 'deels openbaar' (de meest relevante passages zwartgelakt, betekent dat), 1 stuk is openbaar (een nietszeggend tabelletje) en 1 stuk was 'reeds openbaar': een Kamerbriefje van Kaag. Een deelbesluit (pdf) bij J&V van 254 stukken op een totaal van ongeveer 5000 stukken. Zucht. Deze Wob is als de evacuatie zelf: te laat, te weinig, het schiet totaal niet op en we lopen bijna een jaar later nog steeds achter de feiten aan.

Paar screenshots na de breek terwijl we wachten op een naderende uitspraak in de zitting van twee weken geleden, maar wie alles zelf wil lezen, wij zijn uiteraard transparant. Wij wel:

Inventarislijst Bijlage 2 (Niet openbaar).xlsx
Inventarislijst Bijlage 3 (Deels Openbaar).xlsx
Inventarislijst Bijlage 4 (Openbaar).xlsx
Inventarislijst Bijlage 5 (Reeds openbaar).xlsx
Ordner deels openbaar NIET LEESBAAR.pdf (WeTransfer, 175MB)
Ordner openbaar transparant.pdf
Ordner reeds openbaar transparant.pdf

Mailtje van een bekende naar aanleiding van de vele Wob-berichten

Sinds een aantal jaar bij een grote instelling waar ik de technische ontwikkelingen rond tekstanalyse van grote bestanden nauwgezet volg. Met name de inzet van kunstmatige intelligentie hierbij fascinerend. Nu las ik in september het interessante artikel over de 'robowob' op GS: Hugo de Jonge heeft speciale software om Wob-verzoeken zwart te lakken - én te openbaren. Ik ben alleen bang dat de auteur niet helemaal begrijpt wat die software nu eigenlijk kan en waarom deze zo beangstigend is.

Op basis van de site denk ik dat deze tool van Zylab niet alleen een fraaie zoekmachine is die op trefwoorden zoekt, maar dat dit bedrijf ook gebruikmaakt van nieuwe technieken uit de Digital Humanities-gereedschapskist die ik in de praktijk heb gezien. De software doet onder meer aan 'topic modelling' en dat betekent dat clusters van bij elkaar horende woorden worden geïdentificeerd. Hierdoor kunnen delen van teksten worden gevonden over bijvoorbeeld 'toeslag', die daar op het eerste gezicht niets mee te maken kunnen hebben. Zo is sneller na te gaan welke delen van de tekst ook dienen te worden gelakt, omdat die informatie bevatten over een bepaald gevoelig onderwerp. Door gebruik te maken van zelflerende software kan de computer nog sneller verbanden leggen in enorme hoeveelheden tekst waar een normaal mens nooit in staat toe zou kunnen zijn (en bijvoorbeeld namen van mensen aan bepaalde termen koppelen). 

Zie bijvoorbeeld deze verkenning over historisch onderzoek (pdf) en deze tweets: