Geenstijl

Tijd voor Boris van der Ham, onze twee-wekelijkse columnist en tussen de bedrijven door ook nog kamerlid van D66. Boris wond zich op over de opwinding rondom de uitlatingen van Ella Vogelaar en haar joods-christelijke traditie met een moslimsausje. Meneer breekt een lans voor Spinoza, de Amsterdamse lenzenslijpert die met denkboekies op de proppen kwam toen 'denken' nog een radicale stijlloze bezigheid was.

Het land was weer te klein. Wilders (PVV), Rutte (VVD) en de ChristenUnie trapte weer van zich af. 'De Nederlandse en Westerse cultuur is gebaseerd op de joods-christelijke traditie die vele malen beter en beschaafder is dan de achterlijke islamitische cultuur en traditie!' 'Joods-Christelijke kernwaarden zoals gelijkheid van mannen en vrouwen, scheiding tussen kerk en staat, en onze democratische rechtsstaat zijn superieur!` Al deze argumenten verdienen nadere beschouwing. Allereerst kan je vraagtekens stellen bij het ‘feit’ dat Nederland een ‘Joods-christelijke heeft. Dat Nederland –hoewel steeds meer seculier- een christelijke traditie heeft mag duidelijk zijn door de vele kerkgebouwen, de christelijke feestdagen en gebruiken. Maar waar blijkt die gezamenlijke Joodse identiteit dan uit? Ja, we vieren christelijke feestdagen als kerst en Pinksteren, maar er is er nog nooit besloten tot het nationaal vieren van joodse feesten als Jom Kippoer (vastendag) en Rosj Hasjanah (Joods nieuwjaar). Het heeft er alle schijn van dat sinds de Tweede Wereldoorlog de Joodse traditie voor de vorm, en uit een politieke correctheid, wordt genoemd om te laten zien dat onze Joodse medelanders ‘er bij horen’. Maar daarbij bleef het. Als Nederland al een religieuze traditie heeft dan is die Christelijk, en dan is het oneigenlijk om daarbij het Jodendom in één adem te betrekken - zeker als dat helemaal geen consequenties mag hebben. Nogal wat Joden ergeren zich terecht aan het feit dat ze steevast als een soort bijvoeglijk naamwoord bij de christelijke traditie worden genoemd. Ook is het vreemd dat de ‘Joods-Christelijke’-traditie in verband wordt gebracht met gelijkheid van mannen en vrouwen, scheiding tussen kerk en staat, en onze democratische rechtsstaat. Zijn dat Joods-christelijke verworvenheden dan? In de verschillende heilige boeken –zowel de christelijke, joodse als islamitische- vallen veel teksten te lezen die vrouwonvriendelijk zijn en die oproepen tot rechtspraak op religieuze grondslag. Zaken als scheiding tussen kerk en staat en de rechtstaat zijn dan ook geen ‘religieuze’ verworvenheden, maar zijn tot stand gekomen door toedoen van de ‘verlichting’, waarin juist de almacht van religieuze wetten werden onderworpen aan rationaliteit en vrijheid. Pas toen de verlichting het pleit in Nederland won, kregen we een echte rechtstaat, waarbij ook een geformaliseerde vrijheid van godsdienst werd ingevoerd. Eindelijk mochten Rooms-katholieken en Joden in het protestant-Christelijke Nederland openlijk hun geloof belijden. Dat hadden ze dus te danken aan de liberale waarden, niet aan religieuze. De traditie waar Nederland echt trots op moet zijn is niet Joods-christelijk, maar is de liberale, vrijzinnige traditie. Die heeft er voor gezorgd dat er een grote mate van vrijheid is voor verschillende religies in dit land, maar ook dat er grote vrijheid was om ze met felle kritiek te bestoken. Het feit dat veel gelovigen zich in Nederland inmiddels hebben laten ‘verlichten’ tot een minder dogmatische invulling van hun geloof is ook een belangrijke verworvenheid. In de loop der eeuwen is daardoor zowel het protestantisme, het katholicisme en het jodendom steeds minder ‘letterlijk’ genomen en is men open gaan staan voor andere, ook wetenschappelijke inzichten. Maar nogmaals: dat lag niet aan een soort unieke goedaardigheid van deze religies, maar aan de overtuigingskracht van de verlichting! Of zoals de 17de eeuwse Nederlandse vrijheidsdenker Spinoza het ooit mooi zei: "Welk altaar kan hij zich verschaffen die de majesteit van de Rede schendt?" Als we het dan, tenslotte, hebben over de toegevoegde waarde van de islam voor de Nederlandse samenleving, dan moet het in die context worden geplaatst. Het mag duidelijk zijn dat verschijningsvormen die weinig verlicht, vrouwonvriendelijk, intolerant en agressief zijn, wat mij betreft nooit als ‘typisch Nederlands’ mogen gaan gelden. Maar dat geldt ook voor de extreme verschijningsvormen van andere religies. Burka’s mogen nooit typisch Nederlands worden, net zoals het gebruik van streng-orthodoxe jodinnen om hun haar af te scheren en met pruiken rond te lopen. Ook de agressieve orthodoxie van bepaalde imams zal nooit de Nederlandse traditie mogen worden, evenals het type evangelisten a la de film ‘Jesus Camp’. Het gros van de moslims is inmiddels al lang bezig zich te ‘verlichten’ en maken hun eigen keuzes binnen hun geloof. De meeste moslims komen uit gebieden waar de verlichting nog niet had plaatsgevonden, dus zij maken dat proces nu in sneltreinvaart mee. Steeds minder meisjes dragen hoofdoeken en met horten en stoten komt er steeds meer discussie op gang over onderwerpen als vrouwenrechten, homoseksualiteit en afvalligheid. Intussen is er in New York een moskee met zowaar een vrouwelijke imam, en zijn er ook liberale moskees waar vrouwen en mannen niet meer apart bidden maar in één ruimte, net zoals bij liberale joden. Het zou fantastisch zijn als juist ook Nederland een van de belangrijkste plaatsen zou worden waar een Europese en verlichte islam zich zou ontwikkelen. Met felle geloofskritiek, met volstrekte vrijheid van meningsuiting en met een niet dogmatische benadering van de Koran. Dat debat -dat nu al op felle wijze gaande is- past perfect in een lange unieke traditie van Nederland. En als dat lukt, vind ik het prima om over een paar jaar, naast Pasen, ook het Joods Rosj Hasjanah en het Islamitische Suikerfeest te vieren. Maar laten we allereerst eens beginnen met de geboortedag van Spinoza te herdenken. Zijn gedachtengoed is mogelijk van groter belang voor onze vrije samenleving gebleken dat de Joods, Christelijke en Islamitische tradities bij elkaar! Boris van der Ham