Geenstijl

Zeer zorgwekkend voor MH17 archief: emails van assistent Opstelten 2014 blijken al gewist. (2)

— Pieter Omtzigt (@PieterOmtzigt) September 1, 2016

Aan de ene kant gloort er openheid in het MH17-dossier, nu de rechter MinPres Rutte heeft gedwongen om in actievere openbaarmaking van stukken te voorzien. Maar in de schaduw van die documentenstroom schuilt een nieuwe doofpot: de archivering van MH17. Of liever, het uitblijven daarvan. De Rijksoverheid is namelijk nog niet aan een MH17-archief begonnen, ondanks het feit dat de vliegramp in april 2016 - ook al rijkelijk laat overigens - is aangemerkt als zogenaamde 'hotspot'. En iedere dag dat het langer duurt voor de inrichting van een MH17-archiefkast begint in het Nationaal Archief ('Het nationaal geheugen van de overheid'), wordt onderzoek en (politieke) reconstructie achteraf moeilijker.

In het voorwoord van de Handreiking (pdf) van het Nationaal Archief over de archivering van gebeurtenissen staat te lezen: "[W]ij als overheden zijn verplicht burgers in staat te stellen om overheids-handelen te kunnen reconstrueren. In een democratie moet een overheid op elk moment verantwoording kunnen afleggen over haar beslissingen en afwegingen. Archieven dragen bij aan een transparante overheid." Maar zoals uit de tweet hierboven blijkt, wordt dat in het geval van MH17 lastig als er nu al emailboxen blijken te zijn gewist van voormalige assistenten van voormalige VVD-ministers, voordat er überhaupt een archief over de aanslag is aangelegd. Dit feit is bekend geworden tijdens de bonnetjesaffare rond Cees H, toen een 'restore' van de verdwenen mailbox niets uithaalde in een zoektocht naar aantekeningen van VVD Kamerlid (nu dus minister) Van der Steur. In die mailbox moet ook MH17-materiaal gezeten hebben. Notulen, overleg, documenten, informatie. Daar herinnert Omtzigt de minister nu aan in Kamervragen van het CDA (vraag 6) over het uitblijvende MH17-archief.

MH17 is tot 'hotspot' benoemd, maar niet uitgevoerd Screenshot uit de Handreiking met daarin de definitie van een hotspot die voor snelle archivering in aanmerking komt. MH17 wordt zelfs expliciet genoemd als typisch voorbeeld van een hotspot. Maar: pas in april van dit jaar is MH17 tot hotspot benoemd door een projectgroep van onder andere betrokken ministeries (V&J, BuZa, AZ), inlichtingendiensten en de OVV (zie antwoord op vraag 24). En dat met een dossier dat toen al bijna 2 jaar bestond en dat met grote onduidelijkheden, ontwijkend gedrag en politieke geheimzinnigheden is omgeven. Erger nog: pas volgend jaar zal het Nationaal Archief aan de slag gaan om een index aan te leggen, in april 2017. Ná de verkiezingen dus: "Het komende jaar wordt gebruikt om samen met het Nationaal Archief en de archiefvormers praktische werkafspraken te maken om de index te realiseren. Deze index is nu nog niet beschikbaar." Er is dus nog geen enkel MH17-document gearchiveerd. En dat is zorgelijk.

MH17 Hotspot bevat te veel soft spots Waarom is het een probleem dat er nog geen indexering van MH17 is aangelegd? Ten eerste om politieke redenen. Herinnert u zich de Kiev Briefing nog, het document waarin door een Nederlandse diplomate in Kiev gewaarschuwd werd voor de gevaren van het Oekraïense luchtruim? Het bestaan van dat document was onbekend, totdat het dankzij VPRO Argos boven water kwam. Dat document is door Rutte II pas bij de Onderzoeksraad voor de Veiligheidsraad ingeleverd voor hun onderzoek nádat het bestaan bekend werd. Als Rutte dat soort documenten zelfs al verborgen houdt voor de OVV, die onder geheimhouding onderzoek kon doen, en als er al complete mailboxen van ministersassistenten zijn gewist, wat houdt de regering dan nog meer achter - wat dus nooit voor het archief geïndexeerd zal worden? Ten tweede is er de archiefprocedure zelf. Een hotspot vereist permanent toezicht. Zie het grafiekje hierboven, ook afkomstig uit de Handreiking. De indexering van archiefstukken moet regelmatig worden herhaald. "Het is aan te raden het proces op zijn minst jaarlijks te herhalen", zegt de Handreiking. Want: "Wanneer over een langere periode wordt teruggeblikt, is de kans groot dat waardevolle informatie al verloren is gegaan of niet meer eenvoudig vindbaar is." Daarnaast ontstaan er bij lopende dossiers natuurlijk om de haverklap nieuwe stukken. Of, in het geval van hoe Rutte met MH17 omgaat, duikt er nog wel eens geheim gehouden informatie op.

Toch duurt het nog tot 2017 voordat hotspot MH17 daadwerkelijk in een archiefbundel wordt omgezet. Dat kweekt het gevoel dat op BuZa, AZ, V&J en bij enkele (inlichtingen-) diensten een paar papierversnipperaars genoeg tijd hebben gehad om hún archiveringswerk te doen. Fotorolletjes, witwasbonnetjes, MH17: een goed archief voorkomt een onbetrouwbare overheid. En alleen een onbetrouwbare overheid zal goede archivering willen voorkomen. Anders gezegd: Als je een doofpot dicht wilt houden, moet je het archief in de fik steken. Liefst voordat het is aangelegd.

Er moet een rechter aan te pas komen om openheid over MH17 te forceren, maar NOS-meneer vindt Rutte een 'staatsman'. pic.twitter.com/2ACOCMd0L4

— Bart Nijman (@BartNijman) September 1, 2016