Geenstijl

Zomergast Saskia Noort is waarschijnlijk de minst elitaire en banaalste gast die het langlopende Vpro-programma ooit heeft mogen ontvangen. Platinablond haar, diep decolleté, zongebruinde huid en gouden collier. De eenvoud zelve, en wie zulks niet wenst te geloven leze haar boeken (megabestsellers waarvan er inmiddels meer dan twee miljoen zijn verkocht): ‘literaire’ thrillers zonder al te veel diepgang of literaire pretenties, maar met een verslavend spannend plot. Het soort boeken dat men ‘in één adem uitleest’, en waarvan men twee uur later alweer is vergeten waar het over ging. Op naar de Bruna voor een nieuw deeltje.

Maar geen zorgen, Noort is even nuchter en down to earth als haar verschijning en oeuvre doen vermoeden. “Ik noem het zelf geen literaire thriller, dat doet de uitgever, ik wil alleen een spannend boek schrijven” en “ik wil helemaal nooit zo’n BN’er zijn, daar heb ik helemaal niets mee”, legde ze uit, voor wie het nog niet door had of niet wilde geloven. Puur Hollands glorie, afkomstig van de blanke toppen der duinen. Geen fratsen. Kan dat, een Zomergast die zo sterk afwijkt van de gelaagde erudieten die de deelnemers (kunstenaars, literaire schrijvers, wetenschappers, Freek de Jonge) aan de Zomergastenkaravaan doorgaans pretenderen te zijn om vervolgens hun innerlijke bestaan als een staalkaart van de ziel tentoon te spreiden aan het slinkende maar intieme publiek van VPRO-kijkers? Klassieke slow-tv Ja dat kan, maar het duurt wel heel lang. Klassieke slow-tv. Log en traag kwam de avond op gang. Noort (“Jeetje ik schrik toch wel even nu ik mijzelf zo groot zie geprojecteerd”) kijkt 'elke avond trouw het Achtuurjournaal en DWDD' en is niet perse inert door onwetendheid, wel door schaamte en angst. Diezelfde angst zou tegelijk de sleutel tot de avond worden, maar het was flink ploegen om die sleutel te vinden. Als wandelen in een boze droom: het asfalt als stroop, de benen met elkaar versmolten. Een uur duurde het, minstens een uur. De Jong was trouwens op dreef, met zo’n gast is hij tegelijk sherrif, pianospeler en barkeeper, maar immer stroef. Lange stiltes na een vraag, Noort lachte haar antwoorden beschaamd weg of verschoof haar gedachten naar het zelfkleinerende “vind ik althans” en “zo denk ik er over” als apologie voor haar mening. De demon van schaamte wordt altijd prachtig onder woorden gebracht in de zoete apologie voor een mening. Dat is een blokkade. Angst dus. “Angst”, zo ontwaakte ze plotseling uit haar beschermende sluimer, “die onbewust wordt veroorzaakt doordat ik een ‘ongelukje’ van mijn ouders was.” En niet alleen dat: om te kunnen verklaren hoe ze zich voor haar werk probeert in te leven in slachtoffers van een misdrijf wilde ze aan De Jong prijsgeven dat ze zélf ooit slachtoffer was van een verkrachting. Weg met de obstakels Geen catharsis, wel een bekentenis die de eenvoud en banaliteit ontmaskerde van een lectuur schrijvende vrouw die liever niet al te moeilijk doet. Weg waren de obstakels. De Jong had de gedachtewereld van Noort, die het verplaatsen van haar meest angstige gedachten naar een talige maar controleerbare werkelijkheid zo tot in de puntjes beheerst, keurig gedeconstrueerd. Zonder obstakels werd de kijker een loepzuivere blik in haar ziel gegund. Een fragment over Radikale Vrouwenhulpverlening in de jaren zeventig (waarbij vrouwen zich op een zoldertje van het plaatselijke Feministen Kollektief elkaar in de behaarde kut lieten kijken) waren voor Noort reden pittige uitspraken ten faveure van het feminisme te doen. Dit keer zonder apologie voor haar mening. En een bloedstollend fragment uit de documentaire ‘The Invisible War’, over de kille machocultuur in het US Army, waarin het verkrachten van vrouwelijke soldaten kennelijk nog altijd traditie is, dreef de avond naar een doodstil maar geladen hoogtepunt. Het ontlokte Noort, als verkrachtingsslachtoffer en ervaringsdeskundige, beladen uitspraken over macht en discipline bij mannen. Uitlatingen die het zeker verdienden te worden uitgediept, maar daarvoor ontbrak het aan tijd, en, vreemd genoeg, ook aan moed bij De Jong, die na een avond van stevig en streng interviewen plotseling in de waan verkeerde dat zijn gast van flinterdun kristal was gemaakt en beter met de fluwelen handschoen kon worden aangeraakt. Van lectuur naar literaire belofte Nergens voor nodig, zo bleek. Noort is weliswaar een ‘pleaser’ en weigert “ten koste van alles” tot het uiterste te gaan in haar werk, op het juiste moment en onder hoogspanning zegt ze wat er gezegd moet worden. Inderdaad, zonder fratsen. “Ik kan me hoe dan ook nooit meer wegcijferen voor de liefde”, zo vatte ze bijvoorbeeld het verdriet en de wanhoop van haar echtscheiding samen. Uiteindelijk is het jammer dat Saskia Noort meent “geen literatuur te gaan schrijven”. Het zou haar, in elk geval wat onderwerpen betreft, moeiteloos afgaan, zo onthulde deze Zomergasten-uitzending. Ze hoeft alleen nog maar over dat ene obstakel van de vrees voor afwijzing heen. Wellicht kan ze daarvoor alsnog J. K. Rowling, uit een fragment eerder op de avond, als rolmodel nemen. Bert Brussen is hoofdredacteur van ThePostOnline en Zomergasten-veteraan.